Түбән Камадагы Үзәк мәчетнең гөрләп эшләгәнен күптән белә идем. Әмма барып караганым булмады. Кайбер район мәчетләренең имамнары, намаз укырга кеше юк, халыкны җыеп булмый, дип зарланып утырса, биредә бөтенләй башка вәзгыять, халыкны тарту өчен бөтен мөмкинлекләр дә тудырылган.
Мәчет янәшәсендә хәләл кибет эшләп тора. Теләгән һәр кешегә хәләл казылык, ит, төрле тәм-томнарны сатып алырга мөмкинлек бар. Ә мәчет эче гөр килеп тора. Түбән Кама Үзәк мәчетенең имам-хатыйбы Йосыф Дәүләтшинның биредә генә түгел, тирә-як районнарда да, республикада да оста вәгазьче икәнен яхшы беләләр. Четерекле мәсьәлә килеп чыккан саен, күрше районнар аңа мөрәҗәгать итә, гозерен җиткерә, киңәш сорый.
– Йосыф хәзрәт, республикабыз авыллары буйлап йөргәндә, күп кенә мәчетләрдә имамнарга кытлык сизелә. Диния нәзарәтенә бу хакта әйткәч: “Россия Ислам университетын, мәдрәсәләрне тәмамлыйлар, әмма яшьләр авылга кайтырга атлыгып тормый, без нишләтик?” – дигәннәр иде. Түбән Кама районында бу мәсьәләне ничек хәл итәсез?
– Мөфтияттә яки мәчеттә генә түгел, ә зур-зур заводлар, фабрикаларда да шундый ук вәзгыять хөкем сөрә. Хәтта алар да, саллы гына хезмәт хаклары тәкъдим итеп, үзләренә кирәкле белгечләрне таба алмый. Шундый хезмәт хакы белән эшләргә кеше таба алмагач, авылда 3 тиен сәдака акчасына шәһәрдән кемнедер кайтару – әлбәттә, авыр эш. Без авылларның барысында да диярлек мәчетләр торгыздык. Аллага шөкер, бүген республика буйлап 1 мең 500 мәчет салынган. Әмма Аллаһ йортларының эчен җанландыру, гыйлемле имамнар белән тәэмин итү – иң әһәмиятлесе. Бу очракта мин мәчетне кибет белән чагыштырасым килә. Аллаһ йортының аякка басып, эшләп китүе һәм кибет хуҗасына табыш кертүе кирәк. Киштәләрдә ашамлыкларның төрле, шул ук вакытта сатучыларның тәмле телле булуы да шарт. Боларның барысын да кибет хуҗасы хәл итә. Әгәр бу эшләр хәл ителмичә торып, кибет салымын, коммуналь хезмәтләрен генә түли икән, аны тотуның бернинди дә файдасы юк. Мәчеттә дә шулай ук. Аллаһ йорты ул – ахирәт сәүдәсе, рухи табыш чыганагы булып тора. Шуңа күрә мәчет салганда ук аңа гыйлемле имам эзләү зарур. Авыл мулласы халык мәчеткә йөрми, кайчан килерләр икән, дип көтеп ятарга тиеш түгел. Өйдән-өйгә кереп, халыкны мәчеткә җәлеп итәргә, яшь буынга, балаларга дини гыйлем өйрәтергә тиеш. Без мәчетләр салуны имам табудан башласак иде. Бүген мәчет салдыру 1 млн сум тирәсе дип уйлыйбыз икән – ялгышабыз. Мәчетле булу 3-4 млн сумга төшә. Мәчет салдыручы авылдагы бер йортны имам өчен сатып алса да ярый. Беләсезме, бүген авыл имамына 5 мең сум күләмендә хезмәт хакы түлисең икән, ул анда рәхәтләнеп эшләячәк. Елына 60 мең сум була инде бу. Мәчет салдыручы бай абзый өчен бер тапкыр диңгезгә барып кайткан юллама бәясе. Әгәр бу хезмәт хакларын, имам яшәячәк йортны сметага кертсәк, безнең четерекле мәсьәләбез хәл ителер иде.
– Сез дә бирегә яшь имам буларак кайтып төпләнгәнсез ләбаса, Сезне дә ике куллап каршы алмаганнардыр, әйдә кайт, дип чакырып тормаганнардыр...
– Әйе, бирегә унөч ел элек кайткан студент егетләрне берәү дә чакырмады, хезмәт хакы бирәбез дип тә шатландырмады. Шул вакытта мин: “Беркем дә кирәк түгелме икәнни? Алай булмый бит инде”, – дип уйлый идем. Бүген Түбән Камада эшлим, шөкер, тирә-юньдәге районнарга һәрдаим вәгазь сөйләргә чакырып торалар. Мин һәрвакыт бер районга барганда, Татарстан картасына күз төшерәм. Әгәр вәгазь сөйләргә өч район аша үтәм икән, юл уңаеннан аларның хәлләрен дә белешергә тырышам. Кайбер хәл итә алмаслык мәсьәләләргә бергәләп ачыклык кертү хәерлерәк бит. Аздан гына да күңел була лабаса. Синең биш минутка кереп чыкканыңа сөенеп, әлеге имам да: “Карале, мин кемгәдер кирәк икән әле”, – дип әйтеп куя. Бүген яшь имамнарга менә шул игътибарыбыз, илтифатыбыз җитми. Бер шәкертемне (исемен әйтмим) бер районга имам итеп билгеләп куйдылар да: “Мин китәм. Авыр, түземлегем җитми, ардым”, – дип шалтырата бу. “Ничек ардың, син бит әле эшли генә башладың”, – дим аңарга. Бергә утырып сөйләшкәч, аңлаткач, калырга булды. Хезмәт хакы юк, мин ничек яшим, диюче имамнар да шактый иде. Мондый хәлләр белән еш очрашып торабыз. Авылларыбызда булган имамнарны да саклап калырга, кайгыртырга кирәк.
– Мәчет салдыручы бай абзыйлар арасында имамны йортлы итүчеләр, хезмәт хакы түләүчеләр дә бар. Шул ук вакытта күп кенә авылларыбызда хезмәт хакы алмаган яшь имамнарыбызга нишләргә?
– Аллаһы Тәгалә ризыкландыра, дибез. Иганәчеләр кулына калырга язмасын, әлбәттә. Аларны да бит безгә Аллаһы Тәгалә җибәрә. Ләкин бер кагыйдәне онытмасак иде. Уңышны җыяр өчен иң әүвәл чәчәргә кирәк. Аллаһы Тәгалә Коръәндә: “Эшләгез сез, эшләгән эшегезне Аллаһ, аның илчесе, иман ияләре күрер”, – ди. Җирлеккә килеп төшкән имамга ничек кенә авыр булмасын, нинди генә проблемалар килеп тумасын, әгәр ул ихлас күңел белән кешеләргә хезмәт итә икән, Аллаһы Тәгалә аның янына шул халык арасыннан хәерлесен җибәрәчәк. Мин шул юлларны узган кеше буларак әйтәм моны. Аллаһы Тәгалә беркайчан да ташламый. Күп вакытта мәчетләребез – бер мәгарә, имамнар бер монах булып кала. Халык белән эшләү җитенкерәми. Уртак тел табу җитеп бетми. Аннан инде халык имамны, ә имам халыкны сүгә. Укып кайткач, язучы Айдар Хәлимнең яшь имамнарга әйткән бер фикере истә калган: “Бүген авылга кайтып төштегез һәм сезне авыл башында чәкчәк тоткан кызлар каршы алачак, дип уйламагыз. Сезгә, иң беренче нәүбәттә, үзегезнең кирәклегегезне күрсәтә белергә кирәк. Мәчетнең, имамның авылда мөһим роль уйнаганына ышандыра белү зарур. Менә шул вакытта сезгә чәкчәге дә, хөрмәте дә булыр”, – дигән иде.
– Меңнән артык мәчет салып куйдык, әмма олы юлдан узып барганда, йозак эленеп торган авыл мәчетләрен күреп, күңел әрни. Мосафирлар кайда намаз укырга белми аптырап йөри. Хәтта азан тавышы ишетелмәгән мәчетле авыллар да җитәрлек...
– Мин еш кына Үзәк мәчеттә эшләүче хәзрәтләрне авылга җибәрәм. Бервакыт шулай бер авылның имамы хаҗга киткән иде. Миннән гозерләп, имам җибәрүне сорадылар. Аның урынына бездәге хәзрәт җомга намазына барып кайтты. Һәм беләсезме, ул нәрсә диде: “Хәзрәт, юньсез муллалар дип еш сүгәләр, ә халык үзе шундыйларга лаек икән”, – диде ул. Мәчеткә килеп кергәч, азан укылган һәм моңа: “Нәрсә, шуннан кадәр килеп, вәгазь сөйләмисеңмени?” – дип, тупас кына төрттергәннәр. Беләсезме, күп вакыт халыкка вәгазь дә, мәчет тә, имам да кирәкми. Монда мәсьәләне бөтен яклап карарга кирәк. Гаеп атта да, тәртәдә дә бар.
Алсу Хәсәнова
(“Ватаным Татарстан”, /№ 213, 13.12.2013/)
