Мөхтәрәм укучылар, кадерле дин кардәшләр!
Сезнең игътибарыгызга Татарстан мөфтие Камил хәзрәт Сәмигуллинның яңа мәкаләләре циклын бастыра башлыйбыз. Мәкаләләр «Кыйссаларда гыйбрәт бар...» дигән исем астында чыгып, Изге Коръән сюжетларыннан, шулай ук бөек пәйгамбәрләребез һәм күренекле дин кардәшләребезнең гаҗәеп тормыш юлыннан алынган, барлык мөселманнар өчен дә гыйбрәтле булган кыйссалардан гыйбарәт. Бу шәхесләрнең Аллаһы Тәгаләгә ярату белән сугарылган һәм Аңа ихластан хезмәт итүгә багышланган тормышларыннан алынган мисаллар фикерли белгән һәркемне уйланырга мәҗбүр итәчәк... Рәхим итеп укыгыз!
Кыйссаларда гыйбрәт бар...
Беренче кыйсса. “Йосыф галәйһиссәлам”
“Әхсанел-кыйсса” (“Иң яхшы риваять”) исемен алган һәм бик күп гыйбрәтле мисалларга ия булган әлеге тарихи вакыйга турында Аллаһы Тәгалә Коръәндә болай дип әйткән:
لَقَدْ كَانَ فِي يُوسُفَ وَإِخْوَتِهِ آيَاتٌ لِّلسَّآئِلِينَ
Ягъни: “Һичшиксез, Йосыфта (галәйһиссәлам) һәм аның кардәшләрендә (гыйбрәт алыр өчен аять) сораучылар өчен (Аллаһы Тәгаләнең чиксез көчен һәм төшенә алмаслык хикмәтен күрсәткән бик зур) билгеләр бар”. (“Йосыф” сүрәсе, 7 нче аять).
Якуб галәйһиссәлләмнең унике баласы арасыннан иң яратканы – сурәтләп, язып бетереп булмаслык матурлыкка ия Йосыф булган. Якуб галәйһиссәлам аңа бик зур игътибар күрсәткән.
Йосыф галәйһиссәлләмнән соң Якуб барлык балаларынннан да ныграк үзенең кечкенә улы Бинйәминне яраткан. Башка тугыз балалары Якубның башка хатыннарыннан булган. Әнә шул сәбәпле һәм үзләренең көнчелеге аркасында, әлеге тугыз угыл Йосыфны һәм Бинйәминне ят күргәннәр һәм алар турында искә төшереп, “Йосыф һәм аның абыйсы...” дип әйткәннәр...
Йосыф һәм Бинйәминнең әнисе вафат булганнан соң, Якуб галәйһиссәлләм аларга тагын да күбрәк игътибар бирә башлый. Аның калган улларын көнчелек һәм хөсетлек хисе биләп ала, әлеге хис көннән-көн ныграк үсә бара һәм ахырдан нәфрәткә, дошманлыкка әверелә. Хәтта Йосыфтан котылу уена кадәр үсеп җитә.
Аллаһы Тәгалә бу хакта Коръәндә болай дип әйтә:
إِذْ قَالُوا لَيُوسُفُ وَأَخُوهُ أَحَبُّ إِلَىٰ أَبِينَا مِنَّا وَنَحْنُ عُصْبَةٌ إِنَّ أَبَانَا لَفِي ضَلَالٍ مُّبِينٍ
اُقْتُلُوا يُوسُفَ أَوِ اطْرَحُوهُ أَرْضًا يَّخْلُ لَكُمْ وَجْهُ أَبِيكُمْ وَتَكُونُوا مِن بَعْدِهِ قَوْمًا صَالِحِينَ
Мәгънәсе: “Менә алар (үзара сөйләшкән вакытта) әйттеләр: “Әлбәттә, Йосыф һәм (ата-анасы да бер булган) карендәше (Бинйәмин) әтиебезгә бездән сөеклерәк. Хәлбуки, без – (бер-беребезгә бәйле булган көчле) бер җәмәгатьбез. Һичшиксез, атабыз – (аларны ныграк яратып, һәркемгә тиешлесен бирү мәсьәләсендә) ап-ачык бер ялгышлык эчендә. (Бу мәсьәләдә уртак фикергә килгән кардәшләр Йосыфтан (галәйһиссәлам) котылу чаралары табу турында ихтиләфкә төштеләр, берәве әйтте:) Йосыфны үтерегез яки аны билгесез бер җиргә ташлагыз, шулчак атагызның йөзе сезгә генә юнәлер (һәм, шулай итеп, ул моннан соң сезгә генә карап торыр). Аның (алынуы) артыннан сез (кылган бер гөнаһыгыздан тәүбә итеп,) янә игелек ияләре булырсыз”. (“Йосыф” сүрәсе, 8-9 нчы аятьләр).
Әлеге аятьләрдән аңлашылганча, көнләшү хисе Йосыфның абыйларын мәкерле уйга илтә: әтиләре Йосыф галәйһиссәламне күбрәк ярата дип исәплиләр. Алар исә үзләренең сан ягыннан күп булуларын әтиләре мәхәббәтеннән күпкә лаеклырак саныйлар.
Якубның Йосыфны башка улларына караганда ныграк ярату сәбәбе
Йосыф галәйһиссәлләм үзе сурәтләп бетереп булмаслык матурлыкка ия булган – бу хакта “бар булган нәрсәләрнең матурлыгы аның ярты матурлыгына тора” дип әйтелә. Ул үзенең төс-кыяфәте белән беркемне дә битараф калдыра алмый.
Өстәвенә Йосыф саф күңеле белән дә нурланган була. Аның эчке дөньясы да тышкы гүзәллеге кебек күркәм була. Шуңа күрә бик тә табигый ки, үз балаларыннан Якуб бигрәк тә Йосыфны ярата – ул үзенең әхлагы һәм тәкъвалыгы белән аерылып тора, бу сыйфатлар исә аның абыйларында җитеп бетми.
Ә Якуб? Зирәк һәм алдан күрүчән кеше, ул пәйгамбәр була. Шуңа да карамастан, уллары аның турында да ихтирамсызлык күрсәтеп: “Безнең әтиебез ачыктан-ачык адашуда”, – диләр.
Йосыф галәйһиссәламне үтерергә һәм аны коега ташларга теләүләре аларның тәкъвалык ияләренә рәтенә кермәүләре турында сөйли. Аллаһыдан хакыйкый курку белән куркучылар һәм Раббыбызга, Кыямәт көненә иман китерүчеләр үз гамәлләре өчен хисап тотасын аңлый: һәр мизгелне Аллаһы күреп һәм ишетеп тора! Шуңа күрә тәкъва кеше мондый хәрам гамәлне кылу турында хәтта уйламый да.
Йосыф төш күрә
Йосыф турындагы риваятьләрдә мөһим рольне төш күрүләр уйный. Бервакыт төнлә Йосыф галәйһиссәлләм төшендә унбер йолдыз, кояш һәм айның аңа иелеп сәҗдә кылуын күрә. Йосыф уянуга ук, тиз арада күргәннәрен әтисенә сөйли. Бу хакта Коръәндә түбәндәгеләр әйтелә:
إِذْ قَالَ يُوسُفُ لِأَبِيهِ يَآ أَبَتِ إِنِّي رَأَيْتُ أَحَدَ عَشَرَ كَوْكَبًا وَّالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ رَأَيْتُهُمْ لِي سَاجِدِينَ
قَالَ يَا بُنَيَّ لَا تَقْصُصْ رُؤْيَاكَ عَلَىٰ إِخْوَتِكَ فَيَكِيدُوا لَكَ كَيْدًا ۖ إِنَّ الشَّيْطَانَ لِلْإِنسَانِ عَدُوٌّ مُّبِينٌ
Мәгънәсе: “Менә Йосыф (галәйһиссәлам) атасына әйтте: “И әтием! Һичшиксез, мин төшемдә унбер йолдыз, кояшны һәм айны күрдем. Аларны миңа сәҗдә кылган хәлдә күрдем”. (Улының бу төшен тыңлап торган Ягъкуб (галәйһиссәлам) әйтте: “И улым! (Син күргән бу) Төшеңне абыйларыңа сөйли күрмә, юкса, алар сиңа (мин саклап кала алмаслык бер рәвештә) тозак корырга уйларлар. Һичшиксез, шайтан – кешеләргә ап-ачык бер дошман. (“Йосыф” сүрәсе, 4-5 нче аятьләр).
Димәк, Якуб галәйһиссәлләм шуны аңлый: аның улы бөек мәртәбәләргә ирешә, дөнья һәм ахирәт тормышында югары дәрәҗәләргә күтәрелә, һәм абыйлары аның кул астында булалар һәм буйсыналар. Әтисе улын куркынычтан кисәтә һәм аңа төшендә күргәннәрен сөйләмәскә киңәш итә.
Әмма, ни кызганыч, әлеге төш турында бертуган абыйларга билгеле була. Аларның көнчелек белән томанланган башларында Йосыфтан ничек котылырга дигән уй тынгылык бирми. Шул рәвешчә, алар Юсуфны ничек үтерергә дигән планнар төзи башлыйлар. Ниятләре турында Коръәндә түбәндәгеләр әйтелә:
اُقْتُلُوا يُوسُفَ أَوِ اطْرَحُوهُ أَرْضًا يَّخْلُ لَكُمْ وَجْهُ أَبِيكُمْ وَتَكُونُوا مِن بَعْدِهِ قَوْمًا صَالِحِينَ
Мәгънәсе: “Кардәшләрнең берәве әйтте:) Йосыфны үтерегез яки аны билгесез бер җиргә ташлагыз, шулчак атагызның йөзе сезгә генә юнәлер (һәм, шулай итеп, ул моннан соң сезгә генә карап торыр). Аның (алынуы) артыннан сез (кылган бер гөнаһыгыздан тәүбә итеп,) янә игелек ияләре булырсыз”. (“Йосыф” сүрәсе, 9 нчы аять).
Бервакыт Якуб галәйһиссәлләм үзе дә төш күрә. Имеш, ун бүре Йосыфка ташлана. Якубны куркытып торган борчулар бик тиз арада тормышка аша. Абыйлары Йосыфны үзләре белән дала буйлап сәфәргә алып чыгалар.
قَالَ إِنِّي لَيَحْزُنُنِي أَن تَذْهَبُوا بِهِ وَأَخَافُ أَن يَأْكُلَهُ الذِّئْبُ وَأَنتُمْ عَنْهُ غَافِلُونَ
“Аларның бу сүзләренә Ягъкуб (галәйһиссәлам)) Әйтте: “(Аны бик сөйгәнем һәм ансыз тора алмаганым өчен) Сезнең аны алып китүегез мине борчуга салыр. Аеруча, мин (күргән бер төшем сәбәпле) сез (читтәрәк бер җирдә шаулап) аннан гамьсез калган чакта, аны бүре ботарлап ташлар дип куркам”. (“Йосыф” сүрәсе, 13 нче аять).
Асылда, Якуб галәйһиссәлләм бүреләрдән түгел, ә үзенең улларыннан курыккан, әмма аларның үзсүзлелегенә каршы тора алмый һәм Йосыфка да алар белән китәргә рөхсәт бирә.
Җавап итеп аңа уллары болай ди:
قَالُوا لَئِنْ أَكَلَهُ الذِّئْبُ وَنَحْنُ عُصْبَةٌ إِنَّا إِذًا لَّخَاسِرُونَ
"Әгәр без шул хәтле күп була торып аны бүре ашаса, ул вакытта без, әлбәттә, хәсрәттә булырбыз, Йосыфны бүредән ашатмак безгә зур кимчелек булыр" (“Йосыф” сүрәсе, 13 нче аять).
Йосыф галәйһиссәлам ничек итеп абыйлары тарафыннан коега ташлана?
Өеннән һәм әтисеннән еракта, далада, каты мыскыллаулардан соң Йосыфны иске коега ташлыйлар. Абыйлары белән ерак сәфәргә чыккач, Йосыф галәйһиссәламгә төрле мыскыллауларга түзәргә туры килә. Әмма алар коега ташланган кешенең соңра пәйгамбәр булачагы хакында күз алдына да китермиләр. Аллаһы Тәгалә Үзе Йосыфка вәхи иңдереп түбәндәгеләрне җиткерә:
...وَأَوْحَيْنَا إِلَيْهِ لَتُنَبِّئَنَّهُم بِأَمْرِهِمْ هَٰذَا وَهُمْ لَا يَشْعُرُونَ
Мәгънәсе: “Алар (әтиләрен көчләп ризалатып,) аны алып китеп, бер кое төбенә ташларга бердәм карарга килгәч, (аңа бик зур золым эшләделәр). Без исә (кое төбендә ялгызлык хисен тарату һәм рәхмәтебезгә ирештереп,) аңа (сөенечле хәбәр бирү өчен Җәбраилне җибәреп) вәхи иттек: “(Беркөн) Син аларның уйларында да булмаганда, аларга бу эшләрен хәтерләтәчәксең”. (“Йосыф” сүрәсе, 15 нче аять).
Үзләренең җинаятьләрен яшерү өчен, Йосыфның агалары аның күлмәген бәрән чалган канга буйыйлар һәм күз яшьләре белән әтиләренә алып киләләр. Хикмәткә ия борынгылар әйткәннәр: “Кайгыдан зарланучыларның яшьләренә алданма. Алар арасында күпме явызлар бар! Йосыфның агалары түккән күз яшьләрен исеңдә тот. Алар дөм караңгы төндә каты кычкырып елап әтиләре янына килделәр. Әмма алар моны дөреслекне ачып салу өчен түгел, бәлки кылган явызлыкларын яшерү өчен эшләделәр”.
Бу хакта Коръәндә әйтелә:
قَالُوا يَآ أَبَانَآ إِنَّا ذَهَبْنَا نَسْتَبِقُ وَتَرَكْنَا يُوسُفَ عِندَ مَتَاعِنَا فَأَكَلَهُ الذِّئْبُ ۖ وَمَا أَنتَ بِمُؤْمِنٍ لَّنَا وَلَوْ كُنَّا صَادِقِينَ
"Ий атабыз, без Йосыфны әйберләребез янында калдырып, үзебез йөгерү ярышына киткән идек, без әйләнеп килгәнче Йосыфны бүре ашаган, ий атабыз син безгә ышанмыйсың, гәрчә без дөрес сөйләсәк тә" (“Йосыф” сүрәсе, 17 нче аять).
Йосыфның канга баткан, әмма ертылмаган киемен күреп, Якуб галәйһиссәлләм аны үз битенә куя. Ачы көлеп, ул болай ди:
– Нинди мәрхәмәтле бүре булган бу. Ул минем улымны ашап бетергән, ә аның күлмәген ертмаган да!
Йосыфның агалары әтиләреннән үз хәйләләрен яшерәләр, әмма алар алып килгән күлмәк аларның ялганлавы турында сөйли.
وَجَآءُوا عَلَىٰ قَمِيصِهِ بِدَمٍ كَذِبٍ ۚ قَالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَكُمْ أَنفُسُكُمْ أَمْرًا ۖ فَصَبْرٌ جَمِيلٌ ۖ وَاللَّهُ الْمُسْتَعَانُ عَلَىٰ مَا تَصِفُونَ
Мәгънәсе: “Алар (бер бәти суеп,) аның күлмәгенә ялган бер кан (сөртеп, аталарына) алып килделәр. (Моны күргән Ягъкуб (галәйһиссәлам)) Әйтте: “Нәфесләрегез сезгә (яман эшләр арасында мисалы) күрелмәгән бер эшне бизәп күрсәткән. (Миңа инде тәкъдиргә каршы килмичә һәм риза булып,) Күркәм сабырлык (күрсәтергә генә кала). Сезнең сөйләгәннәрегезгә каршы Аллаһтан гына ярдәм сорарга кирәк”. (“Йосыф” сүрәсе, 18 нче аять).
Йосыф галәйһиссәламнең коедан чыгуы
Йосыфның бәхетенә, коедан ерак түгел генә Мисырга юнәлүче кәрван узган. Шул кәрваннан ике кеше Йосыфны күреп ала.
قَالَ يَا بُشْرَىٰ هَٰذَا غُلَامٌ ۚ وَأَسَرُّوهُ بِضَاعَةً ۚ
“Гаҗәп бер матур угылдыр, нинди сөенеч безгә!” (“Йосыф” сүрәсе, 19 нчы аять).
Шулай итеп, ул коедан коллар сатыла торган базарга эләгә, аны Мисыр хакиме вәзире сатып ала. Үз балалары булмагач, ул хатынына әйтә:
وَقَالَ الَّذِي اشْتَرَاهُ مِن مِّصْرَ لِامْرَأَتِهِ أَكْرِمِي مَثْوَاهُ عَسَىٰ أَن يَنفَعَنَا أَوْ نَتَّخِذَهُ وَلَدًا ۚ
“Мисыр вәзире газиз хатыны Зөләйхага әйтте: "Бу баланың урынын күркәм кыл, яхшы тәрбиялә, шаять без аңардан файда күрербез, яки аны үзебезгә бала итәрбез. Сатып алучы газизгә сөекле күрсәткәнебез кеби Йосыфны Мысыр җиренә урынлаштырдык, анда вәзир кылмак вә төш юрау белемен өйрәтмәк өчен, Аллаһы үз эшендә галибдер, җиңүчедер теләгәнчә эш кылыр, ләкин күбрәк кешеләр белмиләр Аллаһы Тәгаләнең затын вә сыйфатын” (“Йосыф” сүрәсе, 21 нче аять).
Үз баласы булмагач, аның йөрәгендә аталарга хас кайгырту хисләре уяна. Гадел, тәрбияле, югары әхлаклы, тәртипле Йосыф яңа гаиләдә дә, хәтта Мисырның хөкүмәт сараендагы кешеләр арасында да алмазга тиң яратылуга ия була, вакытлар узу белән вәзир янәшәсендә үзенең лаеклы урынын ала.
Әмма төп вакыйгалар Йосыф белән вәзирнең Зөләйха исемле хатыны арасында килеп чыга. Мисырның иң матур хатын-кызларының берсе булган Зөләйха кияүгә чыкканчы ук төш күрә. Ул төшендә ай нуры уза торган якты йолдызга әверелә. Әлеге төшнең Йосыф турында икәнен Зөләйха белми һәм төшне үзенчә юрый: вәзир тарафыннан кияүгә чыгарга ясалган тәкъдимгә уңай җавап кайтара. Сөюдән яну хисе соңрак килә... Аның йөрәге ире өенә алып кайткан акыллы, ягымлы, яшь матур егеткә тартыла.
Үз хисләре белән җәфаланган һәм бу хәлдән бернинди чыгу юлын күрә алмаган Зөләйханы хәтта җитмеш дөягә төяргә мөмкин булган кыйммәтле әйберләр дә шатландыра алмый. Ул, бернигә дә карамыйча, Йосыфка булган мәхәббәте өчен көрәшне дәвам итә.
Бөек сынау
Зөләйханың җавапсыз мәхәббәте тиз арада кайгы-хәсрәт, борчу-сагышка үсә һәм аның акылыннан өстен чыга – ул үзенең чибәрлеген сөйгәненең игътибарын яулап алуда файдаланырга уйлый. Бер тапкыр, иң матур күлмәген киеп, Зөләйха Йосыф галәйһиссәламне үзенә чакыра. Йосыф башын иеп аның алдында басып тора, ә ул гаҗәеп караш ташлый. Коръәндә аларның шушы очрашулары турында болай диелә:
وَرَاوَدَتْهُ الَّتِي هُوَ فِي بَيْتِهَا عَن نَّفْسِهِ وَغَلَّقَتِ الْأَبْوَابَ وَقَالَتْ هَيْتَ لَكَ ۚ قَالَ مَعَاذَ اللَّهِ ۖ إِنَّهُ رَبِّي أَحْسَنَ مَثْوَايَ ۖ إِنَّهُ لَا يُفْلِحُ الظَّالِمُونَ
Мәгънәсе: “Хатын хәйләгә барды ки, ул (Йосыф (галәйһиссәлам)) исә аның өендә яши иде. Ул (хатын аның чибәрлегенә түзә алмыйча,) ишекләрне бикләде һәм: “Бире кил!” – диде. Ул исә: “(Зина кебек бер гөнаһка төшүдән) Аллаһ сакласын! Минем әфәндем каласы урынымны яхшы кылды. Һичшиксез, (зина кебек гөнаһны эшләгән, бигрәк тә үзе яшәгән өйнең хуҗасына бу хыянәтне ярый торган эш итеп күргән) залимнәр уңышка ирешмәячәк”, – диде. (“Йосыф” сүрәсе, 23 нче аять). Бу аятьтән аңлашыла ки, Йосыф галәйһиссәлам Зөләйханың тәкъдимен кире кага. Зөләйха үзенең матурлыгын, гүзәллеген Йосыфны гөнаһка алып бару өчен ничек кенә файдаланырга тырышмасын, бу эш мөмкин булмый. Зөләйхага: “Мин Аллаһыдан куркам һәм үземнең хуҗама хыянәт итмим”, – дип әйтеп, ул үзе ишеккә таба юнәлә, ә аның йөрәге сагыштан сыкрый. Зөләйха, Йосыфның шундый килеш-килбәтеннән кире кагылганнан соң, җәһәт адымнар ясый, аның күлмәген ертып ташлый, һәм шул мизгелдә бүлмәгә... аның ире килеп керә.
Коръәндә бу хакта түбәндәгеләр әйтелә:
وَاسْتَبَقَا الْبَابَ وَقَدَّتْ قَمِيصَهُ مِن دُبُرٍ وَأَلْفَيَا سَيِّدَهَا لَدَى الْبَابِ ۚ قَالَتْ مَا جَزَاءُ مَنْ أَرَادَ بِأَهْلِكَ سُوءًا إِلَّا أَن يُسْجَنَ أَوْ عَذَابٌ أَلِيمٌ
Мәгънәсе: “(Хатын Йосыфны (галәйһиссәлам) тотыйм, ул исә качыйм дип,) Икесе дә узышып ишеккә ташландылар. Ул аның күлмәген арткы яктан (тартып) ертты. (Нәкъ шул вакытта) Ишек янында аның ирен очраттылар. (Хәлдән ничек булса да чыгарга теләгән) Ул хатын (гаепне Йосыфка (галәйһиссәлам) аударыр өчен): “Синең гаиләңә (зина кебек) бер яманлык (кылырга) теләгән кешенең җәзасы зинданга ябылудан яки тилмерткеч бер газаптан башка нәрсә була ала?” – диде. (“Йосыф” сүрәсе, 25 нче аять).
Вәзиргә якын булган кеше әлеге вакыйганы аңларга ярдәм итә:
قَالَ هِيَ رَاوَدَتْنِي عَن نَّفْسِي ۚ وَشَهِدَ شَاهِدٌ مِّنْ أَهْلِهَا إِن كَانَ قَمِيصُهُ قُدَّ مِن قُبُلٍ فَصَدَقَتْ وَهُوَ مِنَ الْكَاذِبِينَ
وَإِن كَانَ قَمِيصُهُ قُدَّ مِن دُبُرٍ فَكَذَبَتْ وَهُوَ مِنَ الصَّادِقِينَ
Мәгънәсе: “Әгәр аның күлмәге алдан ертылган булса, хатын дөресен әйтә. Ул исә – (хатынның үзен котыртырга тырышуы дәгъвасында) ялганчылардан. Әгәр Йосыфның күлмәге арт яктан ертылган булса, Зөләйха сүзе ялган булып, Йосыф сүзе дөрес булыр. (“Йосыф” сүрәсе, 26-27 нче аять). Йосыфның гаепсезлеген аңлап, вәзир үз хатыныннан таләп итә:
فَلَمَّا رَأَىٰ قَمِيصَهُ قُدَّ مِن دُبُرٍ قَالَ إِنَّهُ مِن كَيْدِكُنَّ ۖ إِنَّ كَيْدَكُنَّ عَظِيمٌ
يُوسُفُ أَعْرِضْ عَنْ هَٰذَا ۚ وَاسْتَغْفِرِي لِذَنبِكِ ۖ إِنَّكِ كُنتِ مِنَ الْخَاطِئِينَ
“Кайчан Зөләйханың ире Йосыфның күлмәгенең арттан ертылганын күргәч, Зөләйхага әйтте: "Бу эш синең хәйләң икән, әлбәттә, сез хатыннарның хәйләсе олуг". Газиз әйтте: "Ий Йосыф, бу эштән баш тарт, халыкка фаш итмә. Син Зөләйха тәүбә ит, миннән гафу сора гөнаһың өчен! Тәхкыйк, син хаталанучылардан булгансың". Бу эш Мисырга җәелде, хатыннар бик күп сөйләделәр” (“Йосыф” сүрәсе, 28-29 нчы аять).
Йосыф галәйһиссәлам янәдән зинданда
Әмма мәхәббәт өчпочмагыннан Йосыфка котылу насыйп булмый. Хатынының хыянәтеннән интегүче вәзирне яңа һөҗүм көтә: Зөләйханың хисләре турында һәм булып үткән вакыйгалар турында Мисырның барлык почмакларында гайбәт булып тарала:
وَقَالَ نِسْوَةٌ فِي الْمَدِينَةِ امْرَأَتُ الْعَزِيزِ تُرَاوِدُ فَتَاهَا عَن نَّفْسِهِ ۖ قَدْ شَغَفَهَا حُبًّا ۖ إِنَّا لَنَرَاهَا فِي ضَلَالٍ مُّبِينٍ
“Мисырда бер төрле хатыннар әйттеләр: "Газизнең хатыны үзенең колыннан якынлык кылуын үтенгән вә аңа мәхәббәте чиктән ашкан икән, без ул Зөләйханы ачык азгынлыкта күрәбез, чөнки Газизне ташлап, колны сөя башлаган" (“Йосыф” сүрәсе, 30 нчы аять).
Зөләйха затлы нәселдән булган хатын-кызларны җыеп аларга Йосыфны күрсәтергә була. Егетнең чибәрлеге кунакларга бик көчле тәэсир итә, алар аннан бер дә күзләрен ала алмыйлар, һәм җиләк-җимешләрне чистартканда, хәтта сизмәстән үзләренең бармакларын кисәләр, “Бу кеше түгелдер, мәгәр хөрмәтле фәрештәдер", дип аһ итәләр.
فَلَمَّا رَأَيْنَهُ أَكْبَرْنَهُ وَقَطَّعْنَ أَيْدِيَهُنَّ وَقُلْنَ حَاشَ لِلَّهِ مَا هَٰذَا بَشَرًا إِنْ هَٰذَا إِلَّا مَلَكٌ كَرِيمٌ
“Зөләйхә ул хатыннарның гаепләп сөйләгәннәрен ишеткәч, аларны кунакка чакырып кешеләр җибәрде вә алар өчен яхшы урыннар вә хуш тәгамнар хәзерләде, кунаклар килеп ашарга утыргач, һәрберсенә үткен пычаклар бирде вә әйтте: "Ий Йосыф, ул хатыннар янына чык", – дип. Хатыннар Йосыфны күргәч, бик олуг эш санадылар вә яннарына утыртырга теләделәр һәм Йосыфтан күзләрен ала алмыйча, тагам кисәбез дип, кулларын кискәләп бетерделәр вә әйттеләр: "Аллаһы пакьтер, бу кеше түгелдер, бу һичкем түгел, мәгәр хөрмәтле фәрештәдер", – дип. (“Йосыф” сүрәсе, 31 нче аять).
Хатын-кызлар бердәм рәвештә Зөләйхага теләктәшлек күрсәтәләр. Һәм Зөләйха әйтә:
قَالَتْ فَذَٰلِكُنَّ الَّذِي لُمْتُنَّنِي فِيهِ ۖ وَلَقَدْ رَاوَدتُّهُ عَن نَّفْسِهِ فَاسْتَعْصَمَ ۖ وَلَئِن لَّمْ يَفْعَلْ مَا آمُرُهُ لَيُسْجَنَنَّ وَلَيَكُونًا مِّنَ الصَّاغِرِينَ
“Зөләйха әйтте: "Мине шуның хакында гаеп вә шелтә кылган кол, шул колдыр, дөрес мин аның белән якынлык кылырга өстәдем, ләкин ул теләмәде, сакланды". Соңра Зөләйха хатыннардан үтенде: "Миңа якынлык кылырга өндәгез", – дип, ләкин хатыннар бар да Зөләйха теләгәнне теләделәр. Зөләйха әйтте: "Әгәр мин әмер кылганны эшләмәсә, ягъни якынлык кылмаса, әлбәттә, зинданга салдырырмын, хурлыкка төшкән кешеләрдән булыр". (“Йосыф” сүрәсе, 32 нче аять).
Әмма Йосыф галәйһиссәлам зинданнан да курыкмыйча, бай һәм чибәр хатын белән зина кылудан баш тарта, үзенең тәкъвалыгына тап төшерми. Шулай итеп, Зөләйханы мәхәббәттән, ә вәзирне гайбәтләрдән коткару өчен Йосыфны күп елларга төрмәгә ябалар.
قَالَ رَبِّ السِّجْنُ أَحَبُّ إِلَيَّ مِمَّا يَدْعُونَنِي إِلَيْهِ ۖ وَإِلَّا تَصْرِفْ عَنِّي كَيْدَهُنَّ أَصْبُ إِلَيْهِنَّ وَأَكُن مِّنَ الْجَاهِلِينَ
“Йосыф әйтте: "Ий Рабби! Мине чакырган зинага караганда миңа зиндан яхшырак, әгәр ул хатыннарның хәйләләрен миннән үзең бетермәсәң, ул вакытта мин аларга авышырмын вә ярамаган эшне эшләп җаһилләрдән булырмын". (“Йосыф” сүрәсе, 33 нче аять).
فَاسْتَجَابَ لَهُ رَبُّهُ فَصَرَفَ عَنْهُ كَيْدَهُنَّ ۚ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ
“Йосыфның догасын Раббысы кабул кылды һәм Йосыфтан ул хатыннарның хәйләсен җибәрде, дөреслектә Ул сүзләрне ишетүче вә хәлләрне белүче”. (“Йосыф” сүрәсе, 34 нче аять).
Зөләйха бу чара авырлыклардан котылырга ярдәм итәчәгенә ышана, вәзир исә үз гаиләсенең намусын сакларга тели.
Зөләйха үзе әхлаклы һәм зирәк хатын-кыз була, бары Йосыфка булган кайнар мәхәббәте аны аек акылдан мәхрүм итә. Шуңа күрә Йосыф галәйһиссәлам таш төрмәдә утырса, Зөләйха үзе һәм вәзир бу чакта “намус төрмәсендә” ябылып калалар: алар гаепсез кешене котыртуларын аңлыйлар. Зөләйха вөҗдан газабыннан шулкадәр җәфалана ки, хәтта үзенең матурлыгын һәм яшьлеген югалта. Шулай итеп ул үзенең нәфесе һәм Йосыфка карата булган хәрам хисләре өчен җавап бирә. Әмма күз яшьләре һәм ихлас күңелдән тәүбә итүе сәбәпле, ул әлеге гөнаһтан пакьләнә.
Төрмәдән иреккә чыгу
Тәкъдиренә язганга күрә, Йосыф галәйһиссәлам белән тоткында бергә тагын Мисыр хакиме ялчысына якын торган кешеләр – эчемлекләр ташучы һәм пешекче була. Алар үзләренең төшләрен Йосыф белән уртаклашалар: имеш, берсе йөземне изеп суын ала, икенчесе башында алып барган ипине кошлар чукый икән.
وَدَخَلَ مَعَهُ السِّجْنَ فَتَيَانِ ۖ قَالَ أَحَدُهُمَا إِنِّي أَرَانِي أَعْصِرُ خَمْرًا ۖ وَقَالَ الْآخَرُ إِنِّي أَرَانِي أَحْمِلُ فَوْقَ رَأْسِي خُبْزًا تَأْكُلُ الطَّيْرُ مِنْهُ ۖ نَبِّئْنَا بِتَأْوِيلِهِ ۖ إِنَّا نَرَاكَ مِنَ الْمُحْسِنِينَ
“Вә аның белән бергә ике егет тә зинданга керде. Берсе хәмер ясаучы, икенчесе – икмәкче иде, алар төш күрделәр. Аларның берсе әйтте: "Мин төшемдә хәмер сыкканымны күрдем". Вә икенчесе әйтте: "Мин төшемдә икмәк күтәреп йөргәнемне күрдем, ул күтәргән икмәгемнән кошлар ашый имеш. Ий Йосыф, ул төшнең тәгъбире нәрсә, безгә сөйләп бир? Тәхкыйк, без сине яхшы кеше дип беләбез" (“Йосыф” сүрәсе, 36 нчы аять).
Йосыф әйтә:
قَالَ لَا يَأْتِيكُمَا طَعَامٌ تُرْزَقَانِهِ إِلَّا نَبَّأْتُكُمَا بِتَأْوِيلِهِ قَبْلَ أَن يَأْتِيَكُمَا ۚ ذَٰلِكُمَا مِمَّا عَلَّمَنِي رَبِّي ۚ إِنِّي تَرَكْتُ مِلَّةَ قَوْمٍ لَّا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَهُم بِالْآخِرَةِ هُمْ كَافِرُونَ
وَاتَّبَعْتُ مِلَّةَ آبَائِي إِبْرَاهِيمَ وَإِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ ۚ مَا كَانَ لَنَا أَن نُّشْرِكَ بِاللَّهِ مِن شَيْءٍ ۚ ذَٰلِكَ مِن فَضْلِ اللَّهِ عَلَيْنَا وَعَلَى النَّاسِ وَلَٰكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَشْكُرُونَ
“Йосыф әйтте: "Мин сезгә башта, ашый торган ризыкларыгыз алдыгызга килмәс борын, ул ризыкларның нинди ризык икәнлеге белән хәбәр бирермен, бу эшем вә төшкә тәгъбир ясавым Раббымның өйрәтүе беләндер, тәхкыйк мин Аллаһыга һәм дә ахирәткә ышанмаган кешеләрне ташладым, алардан киселдем.
Вә мин кердем ата-бабаларым Ягькуб, Исхак, Ибраһимләр диненә, Аллаһыга берәр мәхлукны тиңдәш итү безнең өчен һич тә дөрес вә лаек түгел. Ошбу хак диндә булуыбыз безгә вә башка кешеләргә Аллаһының юмартлыгы вә рәхмәте, ләкин күп кешеләр бу зур нигъмәт дип белмиләр һәм Аллаһыга шөкер итмиләр.
يَا صَاحِبَيِ السِّجْنِ أَأَرْبَابٌ مُّتَفَرِّقُونَ خَيْرٌ أَمِ اللَّهُ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ
مَا تَعْبُدُونَ مِن دُونِهِ إِلَّا أَسْمَاءً سَمَّيْتُمُوهَا أَنتُمْ وَآبَاؤُكُم مَّا أَنزَلَ اللَّهُ بِهَا مِن سُلْطَانٍ ۚ إِنِ الْحُكْمُ إِلَّا لِلَّهِ ۚ أَمَرَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ ۚ ذَٰلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ وَلَٰكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ
"Ий зиндандагы ике иптәшем! Ясалма күп илаһәләргә гыйбадәт кылу хәерлеме? Яки һич тиңдәше булмаган бөтен мәхлукның хуҗасы вә кодрәт иясе бер генә Аллаһыга гыйбадәт кылу хәерлеме? Әлбәттә, бер генә Аллаһыга гыйбадәт итү хәерле.
Сез бер Аллаһыга гыйбадәт кылмыйсыз, мәгәр үзегез вә аталарыгыз илаһә дип исем биргән һичнәрсәгә ярамый вә файда бирми торган сынымнарга гыйбадәт кыласыз, ул сынымнарга гыйбадәт кылуның дөреслеге өчен Аллаһы һич дәлил иңдергәне юк, бу хакта хөкем итмәк фәкать Аллаһыга гына хастыр, башка затның хөкеме хөкем түгелдер, Ул – Аллаһы үзеннән башкага гыйбадәт кылмаска әмер кылды, бу ислам дине – хак дин, ләкин күп кешеләр белмиләр.
يَا صَاحِبَيِ السِّجْنِ أَمَّا أَحَدُكُمَا فَيَسْقِي رَبَّهُ خَمْرًا ۖ وَأَمَّا الْآخَرُ فَيُصْلَبُ فَتَأْكُلُ الطَّيْرُ مِن رَّأْسِهِ ۚ قُضِيَ الْأَمْرُ الَّذِي فِيهِ تَسْتَفْتِيَانِ
Ий зиндандагы ике иптәшем, инде күргән төшегезгә тәгъбир кылам: әмма берегез зинданнан чыгып әүвәлге урынында хәмер ясаучы булыр, әмма икенчегезне асарлар вә башын кошлар ашар. Егетләр: "Без төш күрмәдек, уйнап кына әйткән идек", – диделәр. Йосыф әйтте: "Сез сорадыгыз – мин җавап бирдем, әлбәттә, эш мин тәгъбир кылганча булыр". (“Йосыф” сүрәсе, 37-41 нче аять).
Йосыф галәйһиссәлам төрмәдә үзенең хак юлга чакыру эшчәнлеген зинданда да дәвам итә. Ул төрмәне мәдрәсәгә әверелдерә. Монда аның төшләрне юрау сәләте дә ачыла.
Күпмедер вакыт узганнан соң, пешекчене үлем җәзасына тарталар, ә эчемлекләр йөртүчене гафу итәләр, төрмәдән чыгаралар һәм ул янәдән хакимнең ялчысы булып эшли башлый. Йосыф галәйһиссәлам белән хушлашып, ул аның турында хуҗасы алдында искә алырга вәгъдә бирсә дә, сүзен оныта һәм Йосыф төрмәдә тагын берничә елга кала әле... Мисыр хакименең үзенә төшләр кергәнчегә хәтле!
Төшләрне бернинди астрологлар, күрәзәчеләр дә, акыл ияләре дә юрый алмый.
قَالُوا أَضْغَاثُ أَحْلَامٍ ۖ وَمَا نَحْنُ بِتَأْوِيلِ الْأَحْلَامِ بِعَالِمِينَ
“Патшаның дуслары әйттеләр: "Бу төш саташу гына, без андый саташу төшләрнең тәгъбирен белмибез". (“Йосыф” сүрәсе, 44 нче аять).
Моны бары зинданда онытылып калган бер тоткын гына башкарып чыга ала – ул Йосыф була. Бу хакта эчемлекләр йөртүче искә төшереп җиткерә.
– И, Йосыф! Җиде ябык сыер җиде таза сыерны кабып йотканны, ә җиде коры башак җиде яшел башакны ашаганны ничек юрарга? Мин синең төш юравыңны тапшырачакмын, һәм сине төрмәдән чыгарырлар, – дип әйтә аңа эчемлекләр ташучы.
Йосыф галәйһиссәлам хакимнең төшен болай юрый: “Җиде таза сыер һәм җиде яшел башак җиде ел муллыкта яшәүне аңлата. Аннары җиде ел ачлык һәм коточкыч корылык киләчәк. Беренче җиде елда күбрәк иген чәчегез, ә уңышны җыеп алу вакыты җиткәч, үзегезгә туклану өчен кирәк булган кадәрен җыеп алыгыз да, калганын башакларда калдырыгыз һәм амбарларга кертеп урнаштырыгыз. Ачлык җиткәч, сез бу ашлыкны куллана алачаксыз. Җиде еллык ачлыктан соң муллык еллары җитәчәк һәм кешеләр янәдән имин, бәхетле тормышка ирешәчәкләр”.
Хаким Йосыф галәйһиссәламнең хикмәтен югары бәяли һәм аны, барлык кешеләргә аның гаепсез булуын игълан итеп, азат итә. Әмма Йосыф шарт куя:
فَلَمَّا جَاءَهُ الرَّسُولُ قَالَ ارْجِعْ إِلَىٰ رَبِّكَ فَاسْأَلْهُ مَا بَالُ النِّسْوَةِ اللَّاتِي قَطَّعْنَ أَيْدِيَهُنَّ ۚ إِنَّ رَبِّي بِكَيْدِهِنَّ عَلِيمٌ
“Патша әйтте: "Ул төш юраучы кешене зинданнан чыгарып миңа китерегез!" Чакыручы илче Йосыф янына килгәч, Йосыф илчегә әйтте: "Бар патшаңа кайтып әйт, мине күреп кулларын кискән хатыннарның миңа карата фикерләрен белсен. Хатыннарның хәйләсе вә минем хаксыз рәнҗетелгәнем ачыклансын өчен! Тәхкыйк минем Раббым аларның хәйләләрен белә” (“Йосыф” сүрәсе, 50 нче аять).
Йосыфның гаебе булмавын барысы да, шул исәптән Зөләйха да раслый.
قَالَ مَا خَطْبُكُنَّ إِذْ رَاوَدتُّنَّ يُوسُفَ عَن نَّفْسِهِ ۚ قُلْنَ حَاشَ لِلَّهِ مَا عَلِمْنَا عَلَيْهِ مِن سُوءٍ ۚ
“Хатыннар әйттеләр: "Аллаһы сакласын, без Йосыфта бер явызлык та күрмәдек, ул пакьтер”
Вәзирнең газиз хатыны Зөләйха да әйтте:
قَالَتِ امْرَأَتُ الْعَزِيزِ الْآنَ حَصْحَصَ الْحَقُّ أَنَا رَاوَدتُّهُ عَن نَّفْسِهِ وَإِنَّهُ لَمِنَ الصَّادِقِينَ
"Менә хәзер хаклык өскә чыкты, Йосыфның миңа якынлык кылуын мин үзем өстәдем, әмма Йосыф хыянәт итмәде, аның сүзләре хак". (“Йосыф” сүрәсе, 51 нче аять).
Зөләйха бик тә ялварып үзенең җинаятен һәм Йосыфка булган мәхәббәтен аңлата. Ә Йосыф, үзенең югары әхлагы, акылы һәм зирәклеге аркасында баш казначы итеп билгеләнә һәм... тол калган Зөләйхага өйләнә. Аңа Аллаһының рәхмәте белән яшьлеге һәм матурлыгы кире кайта.
Йосыф галәйһиссәлам үзе, Мисыр хакименең баш вәзире булып, барлык ил кешеләренең хөрмәтен казана. Йосыф галәйһиссәламнең тырышлыгы белән Мисыр җиде еллык корылыкны имин рәвештә кичерә. Киресенчә, күрше дәүләтләр авыр хәлдә кала, анда яшәүчеләр, ачлыктан интегеп, Мисырга барырга омтылалар. Алар арасында Йосыфның Филистыйнда яшәүче абыйлары да була. Туганнар белән очрашкач, Йосыф галәйһиссәлам аларны гафу итә, “Кылган гөнаһларыгызны Аллаһы ярлыкасын”, – дип әйтә.
قَالَ لَا تَثْرِيبَ عَلَيْكُمُ الْيَوْمَ ۖ يَغْفِرُ اللَّهُ لَكُمْ ۖ وَهُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ
“Йосыф әйтте: "Бүген сезне гаепләп битәрләү юк, курыкмагыз, мин сезне хөкем итмим. Кылган гөнаһларыгызны Аллаһ ярлыкасын, Ул бик шәфкатьле вә рәхимле!” (“Йосыф” сүрәсе, 92 нче аять).
Шуннан соң алар кочаклашып, озак вакыт сөйләшәләр.
Аллаһы Тәгалә Коръәндә болай ди:
وَرَفَعَ أَبَوَيْهِ عَلَى الْعَرْشِ وَخَرُّوا لَهُ سُجَّدًا ۖ وَقَالَ يَا أَبَتِ هَٰذَا تَأْوِيلُ رُؤْيَايَ مِن قَبْلُ قَدْ جَعَلَهَا رَبِّي حَقًّا ۖ وَقَدْ أَحْسَنَ بِي إِذْ أَخْرَجَنِي مِنَ السِّجْنِ وَجَاءَ بِكُم مِّنَ الْبَدْوِ مِن بَعْدِ أَن نَّزَغَ الشَّيْطَانُ بَيْنِي وَبَيْنَ إِخْوَتِي ۚ إِنَّ رَبِّي لَطِيفٌ لِّمَا يَشَاءُ ۚ إِنَّهُ هُوَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ
Мәгънәсе: (Шәһәргә кергәч,) Ул атасы белән анасын (махсус бик кыйммәтле) тәхеткә менгерде, һәм алар (уллары белән бергә сәлам бирер өчен) аңа сәҗдәгә капландылар. (Шулвакыт Йосыф (галәйһиссәлам)) Әйтте: “И әтием! Бу – минем элекке төшемнең аңлатмасы. Раббым аны (чынга ашырып,) бер хакыйкать итте. Ул мине зинданнан чыгарып; шайтан минем белән кардәшләрем арасын бозганнан соң, сезне (барыгызны бергә бүген) чүлдән китереп, миңа (бик зур) игелек кылды. Һичшиксез, минем Раббым –теләгәннәренә мәрхәмәт итүче. Һичшиксез, Ул – (һәрнәрсәне) Белүче, Хикмәт иясе”. (“Йосыф” сүрәсе, 100 нче аять).
Аллаһының рәхмәте белән Йосыф барлык авырлыкларны имин уза һәм күркәм сыйфатлар, гамәлләр белән бүләкләнә: көч, байлык һәм хакимият. Аллаһы – бар нәрсәгә дә көче җитүче Зат. Ул һәрвакытта да Үзенә иман китергән, итагатьлелек күрсәткән, ихластан ислам диненә хезмәт иткән колларына булыша. Иманлы булу, туры юлдан тайпылмау һәм ныклык күрсәтү - мөселманнарның бурычы. Мөселманнарны авырлыклардан соң һәрвакытта да иминлек һәм бәхетле тормыш көтә. Коръән безгә бу хакта турыдан-туры әйтә:
سَيَجْعَلُ اللَّهُ بَعْدَ عُسْرٍ يُسْرًا
Мәгънәсе: “Аллаһ (башка төшкән) кыенлык артыннан җиңеллек яралтачак”. (“Талак” сүрәсе, 7 нче аять) һәм:
فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا
“Һичшиксез, авырлыктан соң җиңеллек бар”. (“Инширах” сүрәсе, 5 нче аять).
Йосыф галәйһиссәлам белән булган барлык авыр вакыйгаларга карамастан, Аллаһының рәхмәте белән ул авырлыкларны җиңеп чыга һәм мәртәбәләргә ирешә, без бу хакта тирән фикер йөртергә тиешбез. Безнең әйләнә-тирәбездә була торган хәлләр Раббыбызның ихтыяры белән тормышка аша.
Аллаһы Тәгалә – Кодрәт иясе. Ул һәрвакытта да Үзенә иман китергән, Ислам дине юлында хезмәт иткән колларына ярдәм итә. Мөэминнәрнең вазифасы булып ихластан иман китерү, туры юлдан тайпылмау һәм диндә ныклык күрсәтү тора.
Дәвамы бар.
Камил хәзрәт Сәмигуллин
