Мөхтәрәм укучылар, кадерле дин кардәшләр!
Сезнең игътибарыгызга Татарстан мөфтие Камил хәзрәт Сәмигуллинның яңа мәкаләләре циклын бастыра башладык. Мәкаләләр «Кыйссаларда гыйбрәт бар...» дигән исем астында чыгып, Изге Коръән сюжетларыннан, шулай ук бөек пәйгамбәрләребез һәм күренекле дин кардәшләребезнең гаҗәеп тормыш юлыннан алынган, барлык мөселманнар өчен дә гыйбрәтле булган кыйссалардан гыйбарәт. Бу шәхесләрнең Аллаһы Тәгаләгә ярату белән сугарылган һәм Аңа ихластан хезмәт итүгә багышланган тормышларыннан алынган мисаллар фикерли белгән һәркемне уйланырга мәҗбүр итәчәк... Рәхим итеп укыгыз!
"Кыйссаларда гыйбрәт бар..."
Беренче кыйсса. ЙОСЫФ (галәйһиссәлам)
Икенче кыйсса. НУХ (галәйһиссәлам)
Өченче кыйсса. МУСА (галәйһиссәлам)
Дүртенче кыйсса. ИБРАҺИМ (галәйһиссәлам)
Бишенче кыйсса. ЮНЫС (галәйһиссәлам)
Алтынчы кыйсса. ӘЙҮБ (галәйһиссәлам)
Җиденче кыйсса. ГОЗӘЕР (галәйһиссәлам)
Сигезенче кыйсса. ИДРИС (галәйһиссәлам)
Тугызынчы кыйсса. МУСА һәм ХОЗЫР (галәйһимәссәлам)
Унынчы кыйсса. БӘЛГАМ ИБНЕ БАГУРА
Унберенче кыйсса. СӨЛӘЙМАН (галәйһиссәлам)
Дауд галәйһиссәламнең улы Сөләйман галәйһиссәлам... Исраиллеләр улларының бу бөек пәйгамбәре Аллаһы тарафыннан сайлап алынган һәм Аның күпләгән рәхмәтләре - хикмәт, гаделлек, байлык һәм тиңсез хакимлек белән бүләкләнгән. Сөләйман галәйһиссәлам җирдәге барлык җан ияләренең телләрен һәм башкаларның аңнарына сыймаган бик күп серләрне белгән. Аллаһы тарафыннан бирелгән белемнәрне һәм сәләтләрне ул кешеләрнең яшәешләрен яхшырту һәм аларны хак дин юлына чакыру өчен файдаланган. Сөләйманның хак патшалыгы турында дан-шөһрәт бар дөньяга тарала һәм ул әлегә кадәр яши бирә... Кәлам Шәриф битләрендә.
Сөләйман галәйһиссәлам тарафыннан чыгарылган карар
Бервакыт Сөләйманның әтисенә – патша һәм пәйгамбәр Дауд галәйһиссәламгә килеп туган бәхәсләрендә гадел карар чыгару үтенече белән ике кеше килә. Берсенең сарыклары икенче бер кардәшенең йөзем бакчасына кереп, бер сабагын да калдырмыйча барлык чәчүлекләрне ашап бетерә. Дауд галәйһиссәлам аларга түбәндәге карар чыгаруы турында хәбәр бирә:
– Һәлак булган үсентеләр хисабына барлык сарыклар да бакча хуҗасына бирелергә тиеш.
Дауд галәйһиссәламнән чыккач, әлеге ике кеше Сөләйман галәйһиссәламне очрата һәм аңа барысын да сөйләп бирә. Әмма, аларны тыңлап, Сөләйман галәйһиссәлам болай ди:
– Әгәр мин сезнең мәсьәләне караган булсам, башка карар кабул иткән булыр идем.
Сөләйман галәйһиссәламнең сүзләре кичекмәстән Дауд галәйһиссәламгә билгеле була. Ул үзенә улын чакырып ала һәм ике кешенең бәхәсе буенча аның фикерен сорый. Сөләйман галәйһиссәлам җавап бирә:
– Сарыклар беркадәр вакытка бакча хуҗасына бирелергә тиеш. Ул чагында дөньяга килгән бәрәннәр, шулай ук сөт һәм йон аныкы булачак. Ә юкка чыгарылган бакча сарык хуҗасына бирелергә тиеш, кайчан да кайчан бакча элеккеге халәтенә килеп, җимеш бирә башлагач, ул хуҗасына кайтарылып бирелсен. Минем карашка, бу иң дөрес карар.
Улын тыңлап, Дауд галәйһиссәлам аның белән килешә һәм моны иң дөрес, гадел карар дип таный.
Аллаһы Тәгалә Коръәндә әйтә:
فَفَهَّمْنَاهَا سُلَيْمَانَ ۚ وَكُلًّا آتَيْنَا حُكْمًا وَعِلْمًا ۚ وَسَخَّرْنَا مَعَ دَاوُودَ الْجِبَالَ يُسَبِّحْنَ وَالطَّيْرَ ۚ وَكُنَّا فَاعِلِينَ
«Без аны Сөләйманга (галәйһиссәлам) аңлаткан идек. Һәрберенә дә хөкем (пәйгамбәрлек) һәм гыйлем биргән идек. (Тәсбих белән мәшгуль булган вакытта) Дауд (галәйһиссәлам) белән бергә тауларны һәм кошларны әмергә буйсындырдык ки, алар (үз телләре белән Безне мактап) тәсбих әйтәләр иде. (Моның кебек эшләр сезгә бик кызык булса да,) Без (бөек пәйгамбәрләргә моның кебек могҗизаларны бирү эшен) кылучылар булдык» (“әл-Әнбия” (Пәйгамбәрләр) сүрәсе, 79-нчы аять).
Бала кемнеке?
Ике хатын-кыз яшәгән. Һәм бу хатын-кызларның һәрберсенең дә бер яшьләр тирәсендәге балалары булган. Бервакыт алар сабыйларын ияртеп һавада йөреп кайтырга чыгалар. Әмма яшь әниләр игътибарсызлык күрсәтәләр: бүре бер баланы эләктереп алып китә, һәм хатын-кызлар аны коткару өчен берни дә эшли алмыйлар.
Хатын-кызлар арасында исән калган бала буенча бәхәс килеп чыга. Аларның берсе әйтә: “Бүре синең балаңны алып китте, ә бу минем бала”. Икенчесе әйтә: “Юк, бу минем бала, бүре синең балаңны алып китте”.
Әлеге бәхәсне хәл итү өчен, алар, баланы алып, Дауд галәйһиссәламгә китә. Мәсьәлә бик катлаулы була, чөнки ике хатынның берсе дә юл бирергә теләми, һәм аларның сүзләрен раслаучы яки кире кагучы шаһитләр да булмый. Уйлап торгач, Дауд галәйһиссәлам яше буенча өлкәнрәк хатын-кызны яклап чыга, икенче хатын-кыз исә моның белән килешмичә барысын да Сөләйман галәйһиссәламгә сөйләп бирә. Пәйгамбәр аны тыңлап, җавап бирә:
– Әгәр сез чыгарылган карар белән килешмәсәгез, баланы урталайга чабыгыз. Ул сезнең икегезгә яртылаш эләксен – икегезгә да бала булыр.
Карарның коточкыч булуына да карамастан, өлкән хатын-кызны бу тәкъдим канәгатьләндерә, һәм ул баланы урталай ярырга рөхсәт бирә. Ә менә икенчесе, бала гомере өзелүдән куркып, үзенең дәгъваларыннан баш тарта: “Баланы ярмагыз. Мин баладан баш тартам, ул аңа булсын”.
Шуннан соң Сөләйман галәйһиссәлам өчен аларның кайсысының чыннан да яратучы әни булуы ачыктан-ачык аңлашыла. Ул баланы газапламас өчен, бала белән аерылышуны артыграк күргән әнигә биргән.
Хәзер инде чынлап торып баласын бүре алып киткән өлкән хатын, шушы кайгылы көннәр авыр мизгелләр булып күз алдына килеп басмасын дип, чит баладан котылырга әзер булуы да аңлашыла.
Нахак гаепне ачыклау
Исраиллеләрнең уллары арасында бер чибәр хатын-кыз яши. Ул ялгыз була һәм, күп вакытын гыйбадәт кылуга багышлап, бик тыйнак тормыш рәвеше алып бара. Бу җирлектә яшәүче дүрт билгеле кеше аңа гашыйк була һәм, хатын-кызның йөрәген яуларга тырышып, аңа ошау өчен төрле омтылышлар ясый. Тәкъва һәм акыллы булганлыктан, ул аларның барлык тәкъдимнәрен кире кага, ә тегеләре исә үч итеп аны хурлыкка төшерергә була. Үзара сөйләшеп, аңа яла ягарга һәм бар дөньяга бу хатынның начар исемен чыгарырга килешеп, алар Дауд галәйһиссәламгә киләләр һәм аны хатын-кызның эт белән җенси мөнәсәбәттә булуына төшендермәкче булалар.
Дауд галәйһиссәламнең карары билгеле була – аны таш белән атып хөкем итәргә тиешләр иде. Әмма Сөләйман галәйһиссәлам әлеге дүрт кешенең ялган шаһитлек бирүләрендә шикләнеп, берничә егет каршында шушы судның тәртибен һәм Дауд галәйһиссәлам чыгарган хөкем карарын үзгәртергә уйлый. Ул да, мөхтәрәм атасы кебек үк, дүрт кешенең дәлилләрен тыңлый, әмма һәрберсен аерым сөйләтә.
Ул егетләрнең берсен чакырып китерә һәм сорый:
- Ул эт нинди төстә иде?
- Кара төстә.
Аннары ул икенче егетне чакыра һәм аңа да шул ук сорауны бирә. Ул җавап бирә:
– Эт җирән төстә иде.
Өченчесе Сөләйман галәйһиссәламне этнең көрән төстә булуына, ә дүртенчесе – ак иде дип ышандырырга тырыша.
Шаһитләрнең капма-каршы сүзләре хатын-кызның гаепсез булуын ачыклый. Әлеге егетләрнең һәрберсенә яла ягулары өчен сиксән таяк сугып җәза бирелергә тиеш була.
Бу сәхнәләштерелгән суд утырышы турында Дауд галәйһиссәлам ишетеп ала, ул шундук үзенә әлеге дүрт кешене чакыртып алырга боера һәм берәмләп алардан сорау ала. Ачыктан-ачык аңлашыла ки, алар да бу хатын-кызга яла ягалар.
Аллаһы Тәгалә Коръәндә әйтә:
وَالَّذِينَ يُؤْذُونَ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ بِغَيْرِ مَا اكْتَسَبُوا فَقَدِ احْتَمَلُوا بُهْتَانًا وَإِثْمًا مُّبِينًا
«(Кылган бер гөнаһ сәбәпле) Казанган нәрсәләре булмыйча, иманлы ирләрне һәм иманлы хатыннарны рәнҗеткән кешеләр өсләренә бик әшәке эш һәм ап-ачык гөнаһ йөклиләр». (“әл-Әхзәб” (Гаскәрләр) сүрәсе, 58-нче аять).
Ә Аллаһы илчесе салләллаһу галәйһи вә сәлләм әйткән: “Кешене һәлак итүче җиде әйбердән ерагаегыз”. Сәхабәләр сораганнар: “Ий, Аллаһы илчесе! Бу җиде әйбер нәрсәләр соң?” Ул җавап биргән: “Аллаһыга тиңдәш кылу (ширек кату); сихерчелек; Аллаһы үтерергә тыйган кешене бер гаепсезгә үтерү; ятимнең малын ашау; риба; сугыш кырыннан качу; тәртипле хатын-кызга зина кылуда ялган гаеп ташлау”.
Дөньядан китүнең вакыты һәм урыны – үзгәрешсез
Сөләйман галәйһиссәлам, хаким булып, көн саен кешеләрнең гозерләрен тыңларга һәм аларның борчуларын хәл итәргә вакыт таба. Бервакыт, мохтаҗлар белән шундый әңгәмәләрнең берсендә, аңа бик тә мәртәбәле бер кеше керә. Сөләйман каршында үзенең проблемалары турында сөйләүче хәерченең утыруын күреп, ул аңа бик тә текәлеп карый башлый. Аның карашы шулкадәр көчле була ки, теге мескен куркуга кала һәм Сөләйман галәйһиссәламнән сорый:
– И, Аллаһының илчесе! Миңа явызлык белән караучы бу кеше кем?
Сөләйман галәйһиссәлам моның кунакка килгән Газраил галәйһиссәлам булуын әйтә. Әлеге кеше “Газраил” сүзен ишетү белән үк, агара һәм куркудан калтырый башлый. Коточкыч халәттә һәм дулкынланып ул Сөләйман галәйһиссәламгә түбәндәге сүзләр белән мөрәҗәгать итә:
– И, Аллаһының илчесе! Мин Газраил галәйһиссәламнең миңа явызлык белән каравын күрдем. Ул мине карашы белән көлгә әйләндерергә әзер иде. Аллаһы Тәгалә сиңа шундый хакимлек биргән ки, Ул сиңа хайваннарны һәм кошларны, шулай ук җилне һәм ташларны буйсындырган. Синнән сорыймын ки, җилгә әмер биреп, ул мине моннан еракка, Һиндстанга алып китсә иде. Бу урыннан еракка китеп, мин Газраил галәйһиссәламнең явызлыгыннан имин булырмын.
Сөләйман галәйһиссәлам бу кешене кызгана һәм аны Һиндстанга күчерү өчен җилгә әмер бирә. Җил исә, әмергә буйсынып, аны эләктереп ала да, ерактагы Һиндстан тавына илтеп ташлый.
Аннары Сөләйман галәйһиссәлам Газраил галәйһиссәламгә әйтә:
– И, Газраил! Ни өчен син миңа килгән кешегә шулкадәр текәлеп карадың? Нигә син аны куркыттың?
Газраил галәйһиссәлам җавап бирә:
– И, Аллаһының илчесе! Мин бу кешегә явызлык белән карамадым. Мин ул кешегә гаҗәпләнү белән карадым. Мине шунысы гаҗәпләндерде: ул монда, ә Аллаһы Тәгалә бу кешенең җанын миңа Һиндстанда алырга боерды. Мин уйга калдым: “Ничек соң алай була ала, мин әмерне үти алыр өчен, кыска гына вакыт аралыгында бу кеше ничек Һиндстанда була алачак?” Ул синнән җилгә әмер биреп Һиндстанга илтүен сорагач, миңа барысы да аңлашылды инде.
Аллаһы Тәгалә Коръәндә болай дип әйтә:
...فَإِذَا جَاءَ أَجَلُهُمْ لَا يَسْتَأْخِرُونَ سَاعَةً ۖ وَلَا يَسْتَقْدِمُونَ
«... Вакытлары җиткәч, аны бер сәгатькә генә дә артка да, алга дә күчерә алмаслар» (“ән-Нәхл” (Бал кортлары) сүрәсе, 61-нче аять).
Ризыкны Аллаһы бирә
Сөләйман галәйһиссәлам җил һәм җен белән идарә иткән, шулай ук бөҗәкләрнең, кошларның һәм хайваннарның телен аңлаган. Бервакыт кырмыска белән сөйләшеп, Сөләйман галәйһиссәлам аннан елга никадәр азык кирәк булуы турында сорый. Кырмыска әйтә:
– Мин елына бер бодай орлыгын ашап бетерәм.
Әлеге сүзләрнең дөреслегенә ышану өчен, Сөләйман галәйһиссәлам бер пыяла савытка бодай орлыгын һәм кырмысканы сала да, капкачын ябып куя.
Бер ел узгач, ул банканы ача һәм кырмысканың бары ярты орлыкны гына ашап бетергәнен күрә, ул аның икенче яртысын калдыра. Шул чагында Сөләйман галәйһиссәлам кырмыскага алдагы сөйләшү турында искә төшерә:
– Син елына бер бодай орлыгын ашап бетерәм дигән идең. Әмма мин күрәм ки, син бары яртысын гына ашагансың.
Моңа җавап итеп, кырмыска әйтә:
– Әйе, барысы да дөрес, мин елына бер бодай орлыгын ашап бетерәм. Әмма моңа кадәр миңа азыкны Аллаһы Тәгалә биргән иде, һәм мин Аның рәхмәтенә өмет багладым. Ә хәзер минем ризыгым көчсез кеше кулына калды – мин синең мәрхәмәтле булуыңа ышанмадым һәм бары ярты орлыкны гына ашадым, ә калган яртысын киләчәк көннәргә калдырдым.
Бу хакта Аллаһы Тәгалә менә ниләр әйтә:
وَمَا مِن دَابَّةٍ فِي الْأَرْضِ إِلَّا عَلَى اللَّهِ رِزْقُهَا وَيَعْلَمُ مُسْتَقَرَّهَا وَمُسْتَوْدَعَهَا ۚ كُلٌّ فِي كِتَابٍ مُّبِينٍ
«Җирдә Аллаһ ризык бирмәгән бер генә җан иясе дә юк. Ул аларның урнашкан урыннарын да, (аналарының карыннарыннан алып, үлгәннәреннән соң дәфен ителгәнчегә кадәр) сакланган урыннарын да белә. (Бөтен җан ияләренең саны, ризыклары, урыннары, әҗәлләре – боларның) Һәммәсе дә ап-ачык (Ләүхелмәхфүз исемле) бер китапта (язылган)». (“Һуд” сүрәсе, 6-нчы аять).
Кырмысканың догасы
Бервакыт Сөләйман галәйһиссәламнең илендә корылык һәм ачлык башлана. Дәүләт башлыгы буларак, ул үз халкы белән бергә яңгыр сорап Аллаһы Тәгаләгә мөрәҗәгать итәргә карар кыла. Җәмәгать белән дога кылырга чыгалар. Гыйбадәт кылу урынына бару юлында аның игътибарын бер кырмыска җәлеп итә. Шул кечкенә генә бөҗәк, аягын өскә күтәреп, аркасына ятып дога кыла. Тыңлап торганнан соң, Сөләйман галәйһиссәлам кырмысканың Аллаһыга ничек ялварганын ишетә. Кырмыска болай дип дога кыла:
– Ий, Аллаһы! Син безне бар кылдың. Син бүләкләгән язмышта без Синең рәхмәтеңә мохтаҗбыз. Башкаларның җинаяте сәбәпле безне һәлак итмәвеңне үтенәм.
Шул вакытта Җәбраил галәйһиссәлам килә һәм әлеге кырмысканың догасы кабул булуы турында хәбәр бирә. Шулчак Сөләйман галәйһиссәлам җыелган халыкка мөрәҗәгать итеп, болай ди:
– Кире кайтыгыз. Яңгыр килүен сорап тиешле дога кылынды инде. Бу кырмыска Аллаһыга мөрәҗәгать итте, һәм аның догасы кабул ителде.
Менә шулай, кеп-кечкенә кырмысканың бөек һәм ихлас догасы сәбәпле тулы бер халык ачлыктан котылуга ирешә. Хакыйкатьтә, Аллаһы безне бары тәкъвалыгыбыз һәм иман ныклыгы дәрәҗәсенә карап хөкем итә.
Сөләйман галәйһиссәлам һәм кырмыска
Сөләйман галәйһиссәлам һәм кырмыска белән тагын бер вакыйга пәйгамбәр үзенең зур гаскәре белән юлга чыкканда була. Юлда ул янә тагын кырмыскалар күче белән очраша, алар ару-талуны белми эшлиләр, кышка әзерләнәләр иде. Сөләйман галәйһиссәламнең армиясен күреп, ана-кырмыска команда бирә:
– И, кырмыскалар! Юл бирегез һәм ояга кереп яшеренегез, Сөләйман галәйһиссәлам гаскәре сезне ялгыш таптап китмәсен.
Сөләйман галәйһиссәлам ана-кырмысканың әмерен ерактан ук ишетеп елмая һәм, кырмыскалар ояларына кереп качырга өлгерсеннәр өчен, үзенең сугышчыларына да туктарга куша.
Фәхреддин әр-Рази үзенең тәфсирендә болай ди:
“Кырмыскаларга ояларына керергә әмер бирелә. Ана-кырмыска нидән курка соң? Сөләйман галәйһиссәлам хакимиятенең санын, күплеген, зурлыгын күрә калсалар, эшче кырмыскалар Аллаһы аларны бүләкләгән нигъмәтләргә карата рәхмәтсез булуларыннан курка ул”.
Бу вакыйга-хәл хәтта Коръәндә дә чагылыш таба:
حَتَّىٰ إِذَا أَتَوْا عَلَىٰ وَادِ النَّمْلِ قَالَتْ نَمْلَةٌ يَا أَيُّهَا النَّمْلُ ادْخُلُوا مَسَاكِنَكُمْ لَا يَحْطِمَنَّكُمْ سُلَيْمَانُ وَجُنُودُهُ وَهُمْ لَا يَشْعُرُونَ
«(Шамның) Кырмыскалар (белән тулы бер) үзәненә барып җиткәч, (аларның хөкемдарлары булган) бер ана кырмыска: “И, кырмыскалар! Ояларыгызга керегез! Сөләйман (галәйһиссәлам) һәм аның гаскәрләре сезне абайламыйча таптамасын!” – диде» (“ән-Нәмл” (Кырмыскалар) сүрәсе, 18-нче аять).
Кырмыска турындагы хикәяттә бер хаким иясе үзенең кул астындагыларга бөек хикмәт, ә икенче берсе чын мәгънәсендә миһербанлык үрнәге күрсәтә. Хәдистә әйтелгәнчә, Аллаһы илчесе салләллаһу галәйһи вә сәлләм болай дигән: “Сез барыгыз да көтүчеләр һәм үз көтүегез өчен җавап тотасыз...”. Ә Сөннәт барлык заманнар өчен мәңгелек булып тора, һәм аңа һәр кеше, шул исәптән хөкемдарлар да үзенең гадел идарә итүе белән иярергә тиеш. Шул чагында алар Аллаһының һәм үз халыкларының ризалыгына лаек булачак.
Бәрәкәтле идарәнең нигезе – үзеңнең кул астыңда эшләгән барлык кешеләрнең дәрәҗәсенә, байлыгына, диненә һәм милләтенә карамастан, зирәк һәм гадел булу дигән сүз. Ә халыкның бурычы – Аллаһы Тәгалә тарафыннан тәкъдир кылынган җитәкче артыннан бару. Карагыз, Сөләйман галәйһиссәлам нинди бөек хаким булган, шуңа аның даны мең еллар узгач та тынмый! Раббыбыз барлык дәүләт җитәкчеләрен һәм хакимнәрне гадел һәм киң күңелле кылса иде. Коръәндә әйтелгәнчә, хәтта бөҗәк тә хакимлек итүчеләрне якларга тырыша бит.
Дәвамы бар...
Камил хәзрәт Сәмигуллин
