Кеше нинди генә изге гамәл кылмасын ул аның нәтиҗәсен яки бу дөньяда яки ахирәттә күрәчәк. Шуңа дәлил буларак гыйбрәтле бер хәдис китерәсе килә. Габдуллаһ ибн Гомәр (р.г) әйтә: «Мин Аллаһының илчесе Мөхәммәд (салләллаhу галәйhи вәсәллам)нең шулай дип әйткәнен ишеттем: «Сезгә хәтле өч кеше сәфәргә чыгып китте. Төн җиткәч алар йоклау өчен бер тау куышына керделәр. Шул вакытта таудан бер зур таш тәгәрәп төшеп, чыгу юлын томалады. Алар берберсенә әйтте: «Бу таштан сезне бары тик Аллаһыга изге гамәлләрегезне искә төшереп, дога кылуыгыз гына коткара ала». Шул вакытта араларыннан берсе әйтте: «Йә Аллаһ! Минем карт әти-әнием бар иде. Кич белән сауган сөтне мин иң элек гаилә әгъзаларыма да һәм колларыма да түгел, ә аларга эчерә идем. Бер көнне мин бер әйберне эзләп еракка киттем һәм төнлә белән генә өйгә кайттым. Сөтне савып аларга эчерергә теләсәм, алар йоклыйлар иде инде. Алардан алда мин сөтне гаилә әгъзаларыма да һәм колларыма да эчерергә теләмәдем. Шуңа күрә сөтле савытны кулымда тоткан килеш таң атканчыга хәтле аларның уянганын көттем. Алар иртә белән уяндылар һәм кич белән сауган сөтне эчтеләр. Йә Аллаһ! Әгәр дә мин бу гамәлне Синең ризалыгыңны теләп кылган булсам безне таш аркасында килеп чыккан бәладан коткар!» Таш әз генә кузгалды, ләкин алар аннан чыга алмадылар. Шуннан соң икенче кеше дога кылды: «Йә Аллаһ! Минем туганнан туган кыз кардәшем бар иде. Мин аны бөтен кешегә караганда да күбрәк яраттым һәм аны үземә теләдем. Ләкин ул минем теләгемнән баш тартты. Корылык елы башлангач ул мохтаҗлык сәбәпле минем яныма килде. Мин аңа якынлык кылу шарты белән йөз егерме динар акча бирдем. Ул башка чыгу юлы булмау аркасында моңа риза булды. Аның белән якынлык кылырга җыенгач ул: «Сиңа бу эшне эшләү хакың булса гына рөхсәт ителә», — диде. Бу сүзләрне ишеткәч, мин аның белән якынлык кылырга оялдым. Аны бөтен кешегә караганда күбрәк яратуыма карамастан, мин биргән алтын акчаларны калдырып, аның яныннан киттеп бардым. Йә Аллаһ! Әгәр дә мин бу гамәлне Синең ризалыгыңны теләп кылган булсам, безне бу бәладән коткар!» Таш әз генә кузгалды, ләкин алар тау куышыннан барыбер чыга алмадылар. Шуннан соң өченче кеше дога кылды: «Йә Аллаһ! Мин эшчеләрне яллаган идем. Аларның һәрберсенә дә эш хакын бирдем, ләкин берсе генә хезмәт хакын алмыйча китте. Мин аның хезмәт хакын кулланып арттырдым. Берникадәр вакыттан соң ул минем яныма килеп әйтте: «Әй Аллаһының колы! Миңа хезмәт хакымны бир әле!» Мин әйттем: «Алдыңда күргән дөяләр, сыерлар, сарыклар һәм коллар бөтенесе дә синең хезмәт хакың». Ул әйтте: «Миннән көлмә инде». Мин әйттем: «Мин синнән көлмим, алар бөтенесе дә синеке», ул дидем бөтен байлыкны куып, алып китте. Йә Аллаһ! Әгәр дә мин бу гамәлне Синең ризалыгыңны теләп кылган булсам безне бу бәладән коткар!» Шуннан соң таш урыныннан кузгалды һәм алар тау куышыннан чыктылар (Бохари, Мөслим).
Хәдистән алынган файдалар:
1. Авыр хәлдә калгач иң беренче эш итеп дога кылырга кирәк;
Аллаһы Тәгалә әйтә:
يُِيبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَيَكْشِفُ السُّوءَ أَمَّنْ
وَيَْعَلُكُمْ خُلَفَاءَ الَْرْضِ أَئِلَهٌ مَعَ الَّلِ قَلِيلً مَا تَذَكَّرُونَ
«(Сез гыйбадәт кылган затлар хәерлеме?) Әллә инде авыр хәлдә калган кешегә дога кылгач җавап биреп, аннан зарарны юкка чыгаручы һәм сезне җирдә бер-берегезне алмаштырып яшәтүче (Аллаһ хәерлеме)? Аллаһ белән берлектә тагын бер иләһ була аламы? Ничек аз сез искә төшерәсез» («Нәмел» — 62)
Бөтен пәйгамбәрләр дә авыр хәлгә төшкәч Аллатка дога кыла торган булдылар. Мәсәлән, Юныс пәйгамбәр кит карынына эләккәч Аллаһта дога кылды һәм Аллаһы Тәгалә аны коткарды. Аллаһы Тәгалә әйтә:
فَنَادَى فِ الظُّلُمَاتِ أَنْ لَ إِلَهَ إِلَّ أَنْتَ سُبْحَانَكَ إِنِّ كُنْتُ مِنَ
الظَّالِمِينَ فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَنََّيْنَاهُ مِنَ الْغَمِّ وَكَذَلِكَ ننُْجِي الْمُؤْمِنِينَ
«Ул (Юныс пәйгамбәр) Безгә эндәште: «Ләә иләәһә иләә әнт. Сүбхәәнәкә иннии күнтү минә-заалимиин». — «Әй Раббым! Синнән башка гыйбадәт кылырга лаеклы бер зат та юк. Син бөтен кимчелектән дә пакъ. Дөреслектә, мин хата эшләп золымлык кылучылардан булдым». Без аңа шул ук вакытта җавап бирдек һәм аны кайгыдан коткардык. Менә шул рәвешле Без мөэминнәрне дә коткарабыз» («Әнбия»: 87-88).
2. Аллаһ Тәгалә авыр хәлдә калган кешенең догасын изге гамәлләренә карап кабул итә;
Юныс пәйгамбәр гомер буе Аллаһта гыйбадәт кылды, Аны мактады, һәрвакытта Аны истә тотты. Шуңа күрә Аллаһы Тәгалә аның догасын авыр хәлгә төшкәч кабул итте.
Әд-Даххәк ибн Кайс әйтә: «Аллаһыны рәхәт вакытта истә тотыгыз. Дөреслектә, Юныс пәйгамбәр Аллаһыны һәрвакытта да истә тотты. Балык карынына эләккәч, Аллаһ әйтте:
فَلَوْلَ أَنَّهُ كَانَ مِنَ الْمُسَبِّحِينَ
لَلَبِثَ فِ بَطْنِهِ إِلَ يَوْمِ يبُْعَثُونَ
«Әгәр дә ул (Юныс) Аллаһыны мактаучылардан булмаса, киредән терелү көненә (кыямәткә) хәтле аның (кит) карынында калган булыр иде» (Саффәт: 143-144).
Муса пәйгамбәр заманында яшәгән Фиргәвенгә килсәк, ул, киресенчә, залим, Аллаһыны оныткан, бозыклык кылучы кеше иде. Авыр хәлгә төшеп, диңгездә бата башлагач ул әйтте: «Мин Бәнү Исраиль халкы иман китергән Заттан башка гыйбадәт кылырга лаеклы зат булмавына ышандым һәм мин мөселманнардан», — диде. Аллаһ Тәгалә аңа: «Син хәзер иман китерәсеңме? Аңа хәтле бит син (Аллаһпга) каршы килдең һәм бозыклык кылучылардан булдың», — диде» («Юныс»: 90-91).
Аллаһы Тәгалә Фиргавеннең догасын элекке вакытта кылган изгелекләре булмау сәбәпле кабул итмәде. Мөхәммәд (салләллаhу галәйhи вәсәллам) Габдуллаһ ибн Гәббәс (р.г) шулай ди:
احفظ الله يحفظك احفظ الله تجده أمامك تعرف
إلى الله في الرخاء يعرفك في الشدة
«Аллаһыны сакла — кушкан әмерләрен үтә һәм Аллаһ сине саклар. Аллаһыны сакла — кушкан әмерләрен үтә һәм син Аны (ярдәмче буларак) алдыңда табарсың. Рәхәт вакытта Аллаһыны истә тот һәм Ул сине авыр вакытта истә тотар» (Тәбәрани, «Мугҗәмүл-кәбир», № 11560).
3. Әти-әнигә изгелек кылу бәла-казадан котылуның бер сәбәбе;
Аллаһ Тәгалә әти-әнигә изгелек кылуны Үзенә гыйбадәт кылудан соң икенче урынга куйды. Бу турыда Коръәндә шулай диелә:
وَاعْبُدُوا الَّلَ وَلَ تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا وَبِلْوَالِدَيْنِ إِحْسَانً
«Аллаһта гыйбадәт кылыгыз, Аңа бернәрсәне дә тиңдәш кылмагыз һәм әти-әнигә изгелек эшләгез» («Нисә» — 36).
Шушы аятьтән чыгып, кеше иң беренче чиратта Аллаһ хакын, ә Аннан соң әти-әни хакын үтәргә тиеш. Аллаһының хакы — ул Аңа гыйбадәт кылу, Аның әмерләренә буйсыну һәм гөнаһлардан тыелып яшәү. Әти-әни хакына килсәк, һәрвакытта да, әгәр дә алар гөнаһлы гамәл эшләргә кушмасалар сүзләрен тыңлау, аларга түбәнчелекле булу, аларга ярдәм итү, исән вакытта да һәм үлгәннән соң да алар өчен дога кылу. Аллаһ Тәгалә әйтә: «Синең Раббың Үзеннән башка бер затка да гыйбадәт кылмаска һәм әти-әнигә изгелек эшләргә кушты. Әгәр дә аларның берсе яки икесе дә синең яныңда картлык көненә җитсәләр, аларга «уф» дип тә әйтмә һәм аларны сүкмә. Киресенчә, аларга матур сүзләр әйт һәм рәхимле булып, аларга түбәнчелек канатларыңны җәй һәм әйт: «Йә Раббым! Кечкенә вакытымда миңа рәхимле булганнары шикелле аларга да рәхимле бул» («Исра»: 23-24).
Бу аятьтә Аллаһ Тәгаләгә әти-әнигә «уф» дип тә әйтүне тыя. Гарәп телендә «уф» ризасызлыкны, ачулануны, яратмауны күрсәтүче бер аваз. Ул әти-әнигә күрсәтергә мөмкин булган начар мөнәсәбәтнең иң түбән дәрәҗәсе. Кеше әти-әнисенә
карата аннан да түбәнрәк начар мөнәсәбәтне күрсәтә алмый. Шушы аять нигезендә, әгәр дә әти-әнигә «уф» дигән авазны да чыгарарырга ярамаса, аларга кычкыру, каршы әйтү, кул күтәрү бөтенләй тыепан чамәл. Дөреслектә, кеше әти-әнисенә гомер буе изгелек кылырга тиеш, аеруча алар картайганнан соң. Чөнки алар бу вакытта яхшы мөнәсәбәткә, ярдәмгә күбрәк мохтаҗ. Әгәр дә кеше бу дөньяда картайган әти-әнисенең ризалыгын алса, Аллаһы Тәгалә аңа җәннәт вәгъдә итә. Мөхәммәд (салләллаhу галәйhи вәсәллам): «Шул кешегә түбәнчелек булсын, шул кешегә түбәнчелек булсын, шул кешегә түбәнчелек булсын». Кешеләр сорадылар: «Кем соң ул йә Аллаһының илчесе?» Ул әйтте: «Ул әти-әнисенең берсен яки икесен дә картлык көннәрендә күреп, җәннәткә кермәгән кеше» (Мөслим, №4628).
Аллаһы Тәгалә ярата торган гамәл дә әти-әнигә изгелек кылу белән бәйле. Габдуллаһ ибн Мәсъгүд (р.г) әйтә: «Мин Мөхәммәд (салләллаhу галәйhи вәсәллам) нән сорадым: «Аллаһ кайсы гамәлне күбрәк ярата?» Ул әйтте: «Намазны вакытында укуны». Мин әйттем: «Аннан соң кайсы гамәлне?» Ул әйтте: «Әти-әнигә изгелек кылуны.» Мин әйттем: «Ә аннан соң кайсы гамәлне?» Ул әйтте: «Аллаһ юлында көрәшүне» (Бохари, № 527).
4. Зинадан саклануның фазыйләте;
Зинадан саклану Аллаһ Тәгалә ярата торган иң хәерле гамәлләрнең берсе. Андый кеше үзенең нәфес теләген ләззәт алудан тыя, сабырлык күрсәтә, шуңа күрә әҗер-саваһка ирешә. Бу гөнаһ белән очрашып, аннан сакланган кешене Аллаһы
Тәгалә Кыямәт көнендә күләгә белән каплаячак. Мөхәммәд (салләллаhу галәйhи вәсәллам) әйтә: «Аның күләгәсеннән башка бернинди дә күләгә булмаган көндә Аллаһ җиде төр кешене Үз күләгәсе астына алачак. Шуларның берсе ир кеше. Аны дәрәҗәле, матур бер хатын зина кылырга чакырды, ә ул: «Дөреслектә, мин Аллаһыдан куркам», — диде» (Бохари, № 620).
5. Аллаһта элекке вакытта кылган изге гамәлләр белән мөрәҗәгать итү;
Дога кылганда элекке вакытта кылган изге гамәлләрне искә төшерү мөстәхәб. Андый доганы Аллаһ Тәгалә тизрәк кабул итә. Алдагы хәдистән күргәнчә, тау куышында калган кешеләрнең һәрберсе дә изге гамәлләрен искә төшерде. Берсе
әти-әнисенә изгелек кылуын, икенчесе сәдака бирүен һәм зинадан саклануын, ә өченчесе эш хакын сорап килгән кешегә аны арттырып түләвен. Изге гамәлләрне искә төшереп дога кылу рәвеше Коръән аятьләрендә дә килә.
Мәсәлән, Аллаһ Тәгалә әйтә:
رَبَّنَا إِنَّنَا آَمَنَّا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ
«Әй Раббыбыз! Дөреслектә, без иман китердек. Шуңа күрә гөнаһларыбызны гафу ит һәм безне ут газабыннан сакла» («Әли Гимран» — 16).
Аллаһ Тәгалә әйтә:
رَبَّنَا آَمَنَّا فَاغْفِرْ لَنَا وَارْحَْنَا وَأَنْتَ خَيْرُ الرَّاحِِينَ
«Әй Раббыбыз! Дөреслектә, без иман китердек. Шуңа күрә гөнаһларыбызны гафу ит һәм безгә рәхимле бул. Син рәхимлеләрнең иң хәерлесе» («Мөэминүн» — 109).
Бу аятьләрдә тәкъва кешеләрнең дога кылу рәвеше китерелгән. Алар башта изге гамәл буларак иман китерүләрен искә төшерделәр, ә аннан соң гөнаһларны гафу итүне сорадылар. Дога кылганда шулай ук намаз укуны, ураза тотуны, сәдака бирүне һәм башка төрле изге гамәлләрне телгә алып, Аллаһта мөрәҗәгать итәргә була.
6. Гамәлләрне ихластан кылу кайгы-хәсрәттән котылуның бер сәбәбе булып тора;
Хәдистән күренгәнчә, өч кешенең бөтенесе дә: «Йә Аллаһ! Әгәр дә мин бу гамәлне Синең ризалыгыңны теләп кылган булсам безне бу бәладан коткар!», — дип әйттеләр. Бу аларның гамәлләрен ихластан эшләүләрен күрсәтә.
«Гамәлләрне ихластан кылу — ул Аллаһының ризалыгын һәм әҗер-савап бирүен өмет итеп эшләүне аңлата. Әгәр дә кеше изге гамәлне дөньяви бер максат белән эшләсә, ул ихластан кылынган гамәл тугы, ә рия була. Мәсәлән, кайбер
кеше изге гамәлне дан казану, акча эшләү, үзен күрсәтү, кешеләр мактавын ишетү өчен эшли. Андый ният белән кылынган гамәлгә әҗер-савап язылмый. Андый кеше үзе теләгән максатларга дөньяда ирешергә мөмкин, ләкин кыямәт көнендә аның изге гамәлләре тузанга әвереләчәк. Аллаһы Тәгалә әйтә:
وَقَدِمْنَا إِلَ مَا عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْنَاهُ هَبَاءً مَنْثُورًا
«Без аларның кылган гамәлләрен карадык һәм аларны таралган вак тузанга әйләндердек» («Фуркан» — 23).
ШУРА, АЛЬМАНАХ №11
