Соңгы ике дистә ел эчендә динебезне кайтару өчен бернинди киртәләр юк дип әйтергә күнегеп киттек. Манаралары киселгән мәчетләрне торгыздык, һәр татар авылында диярлек Аллаһ йортлары төзеп куйдык. Әмма аңа карап кына иманыбыз ныкмы, намазларын укымасыннар, уразасын тотмасыннар дигән авыр заманнарда да динебезне саклап калган әби-бабаларыбызның рухы бездә яшиме? Республикадагы дини тормышны күз алдында тотып, әлеге мәсьәләләргә ачыклык кертү йөзеннән, Татарстан мөселманнарының Диния нәзарәте рәисе, мөфти Камил хәзрәт Сәмигуллинга мөрәҗәгать иттек.
– Камил хәзрәт, республикада бик күп мәчетләр сафка басты. Әмма Аллаһ йортларына халыкны җыю иң төп проблемаларның берсе булып кала. Авыллардагы халыкны ник мәчеткә тартып булмый дигәч, үтемле вәгазь юк, дигән җавап ишетәбез. Сәбәп үтемле вәгазьдә генәме икән?
– Бисмилләһир-рахмәнир-рахим. Аллага шөкер, бүген республикабызда 1500гә якын мәчет-мәхәллә санала. Алар арасында җомга вәгазендә йөзләгән мөселман кардәшләребез җыела торган шәһәрнекеләр дә, өч-дүрт карт йөри торган авылныкылар да бар. Мәчетләр – безгә насыйп иткән зур нигъмәт, шуны да аңларга кирәктер. Бүген бу йортларны төзетүче изге бәндәләребез шактый. Аларга өммәтебезгә файда иткән өчен Аллаһы Тәгалә әҗер-савапларын язсын. Бу хакта хәдистә ачык әйтелгән: “Кош оясы кадәр генә мәчет төзеткән кешене дә Аллаһы Тәгалә җәннәтле итәр”. Мәхәллә халкының иман йортына йөрүе, аны буш тотмавы, җомга намазларына җыелуы – икенче зур игелек. Мәчетен буш тотмаган халык үзенә-үзе ярдәм итә бит. Мөселман кешесе тәһарәт алып, гыйбадәт кылу нияте белән иман йортына юл алса, бу кешегә мәчеткә кергәнче һәр адымы өчен изгелек язылыр, гөнаһысы кимер, диелә хәдистә. Ә имамның төп эше – ул динне күтәрү һәм исламның матурлыгын халыкка җиткерү. Моны дин әһелләре иң беренче чиратта вәгазьләре, нәсыйхәтләре аша башкара. Имамнар – кеше күңелен, рухын кайгыртучылар. Шуңа күрә алар халык мәчеткә килми дип кул кушырып утырырга тиеш түгел. Нәзарәттә махсус дәгъват бүлеген булдырдык. Бүлек хезмәткәрләре хәзер авылларда вәгазь кичәләре оештыра. Авыл халкын мәчетләргә, мәдәният йортларына җыеп вәгазьләр сөйли. Аларны һәрдаим районнарга чакырып, көтеп торалар.
Шунысын да өстәп әйтәсе килә: исламга дәгъватның тагын бер юлы – татар халкы мирасын өйрәнү, гыйлемле булу. 2014 елны “Дини гореф-гадәтләрне торгызу елы” дип атарга килештек. Быел барыбыз өчен дә татар халкының дини рухын ныгыту елы булырга тиеш. Бу ни дигән сүз соң? Беренчедән, дини эшчәнлектә татар халкының бөтен дөньяга таралган фәнни дини гыйлеменә таяну мөһим. Имамнардан башлап мәдрәсәләрдәге шәкертләргә кадәр дини мирасны белергә, аңларга, өйрәнергә тиешләр. Икенчедән, дини гореф-гадәтләрне торгызу ул дини йолаларны тәртипкә китерү, гадәти татар авылларында мәчеткә йөрү гадәтен кайтару дигәнне дә аңлата. Безнең бабайлар исламны халык дине итеп кабул иткән. Ислам ул – яшәү рәвеше. Мәчетләргә йөрү дә, ислам кушканча яшәү дә – гадәти тормыш гамәлләре.
– Республикада иң күп мәчет Арча районында. Әмма безне татарлар да иң күп яшәгән шушы яктагы вәзгыять борчый. Бервакыт Үрнәк авылыннан үткәндә, юлдашларым белән юл уңаеннан өйлә намазына укырга тукталган идек. Әмма мәчеттә йозак күреп хәйран калдык. Яшерен-батырын түгел, авылларда йозак эленгән мәчетләрне күп күрәбез. Әмма мосафирлар кереп намаз укысын өчен олы юл уңаенда урнашкан Аллаһ йортларын ачып куясы иде...
– Без – мөселманнарны күрештергән, күңелләребезне нурландырган Аллаһ йортына һәркайсыбызның сукмагы киң булсын, дип догалар кылабыз. Татар авыллары аша узганда ерактан ук мәчет манарасы, ае күренсә, үзе бер куаныч. Әлбәттә, мосафир кеше намаз вакытында нәкъ менә шушы айны күреп тукталырга мөмкин. Һәм ул бөтен уңайлыклары булган мәчеткә керә алмыйча, намазын бикле ишек каршында, кышын карга намазлыгын җәеп укырга мәҗбүр була. Бүген Казан – Уфа юлында Актаныш мөхтәсибәте канаты астында “Нур” мәчете төзелде. Биредә мосафирларга тукталып, өчәр көн ял итү мөмкинлеге булдырылган. Юл буйларында урнашкан авылларның һәркайсында мондый зур мәчетләр юк, шулай да алар мосафирга гына түгел, һәркемгә ачык булырга тиеш. Ниндидер кирәк-яраклар югалудан курыксалар, аерым бүлмәләрне бикләргә, ә мәчетнең алгы өлеше, тәһарәт алу урыны ачык торсын һәм анда намазлыклар булырга тиеш. Мәчетләрне бит йозак эленеп торсын өчен төземәдек.
– Шәһәр, шул ук вакытта авыл мәчетләренең дә проблемалардан башы чыкмый. Әйтик, Дәрвишләр бистәсендәге “Ислам” мәчете җылылык өчен генә ай саен 27 мең сум акча түли икән. Ярый ла бай иганәчеләр булса, ярдәм итеп торса. Киләчәктә сәдака акчасына гына җан асрап булырмы икән?
– Әлбәттә, бүгенге заманда имам кешегә дин әһеле генә түгел, мәчетне тотучы да, икътисадчы да, хисапчы да, оештыручы да булырга туры килә. Мәчетләр юридик зат буларак теркәлгәч, түләүләре дә ике мәртәбә кыйммәтрәк. Мәсәлән, авыл мәчетенә айга коммуналь хезмәтләр өчен 6-10 мең сум түләргә туры килә, ә шуның кадәр сәдака акчасы керәме соң?! Без газ өчен түләүләрне физик затларныкы кебек итүне сорап, җитәкчеләргә хатлар юлладык, җавап көтәбез. Иншаллаһ, бу мәсьәлә хәл ителер дип ышанабыз.
– Бистә мәчетләрендә, укучы шәкертләр күп булу сәбәпле, урын җитми. Мәдрәсә салырга исәпләре бар. Бер караганда, мәчет янында урын да җитәрлек. Әмма аерым мәдрәсә салырга шәһәр җитәкчелеге рөхсәт бирми. Әгәр мәчет янында урын бар икән, ул аларныкы түгелмени? Бу очракта нишләргә, кемгә барып егылырга?
– Бүген Татарстанда урта дини һөнәри гыйлем бирүче тугыз мәдрәсә һәм югары дини белем алыр өчен Россия ислам институты эшләп килә. Әгәр дә мәчет янында ниндидер аерым бина корыла икән, ислам нигезләре буенча башлангыч белем сабаклары шунда укытыла. Әгәр без үзебезнең галимнәрне үстерә алмасак, Татарстанда диннең киләчәген кайгыртмаган булып чыгабыз. Әлбәттә, галимнәр әзерләү – бик катлаулы мәсьәлә. Ул турыдан-туры мәдрәсәләргә бәйле. Нәзарәтнең уку-укыту һәм фән бүлегенә һәр мәчет каршында башлангыч дини белем бирүче курсларны оештыру бурычы куелды. Дини мәгариф өлкәсенә кагылышлы мәсьәләләр буенча турыдан-туры нәзарәтнең әлеге бүлегенә мөрәҗәгать итәргә кирәк.
– Бервакыт Минтимер Шәймиев имамнарга хезмәт хакы түләү турында сүз кузгаткан иде. Әмма әлеге фикер сүздә генә калды түгелме? Бу мәсьәлә кабат каралырмы икән? Чиркәүләр дәүләт карамагына алынган бит... Дәрвишләр бистәсенә баргач, мәчеттә бер абзый: “Имамнарга булса да хезмәт хакы түләсеннәр иде. Югыйсә аларның стажы да бармый, пенсиягә чыккач нишләрләр икән?” – дип уфтанды...
– Халыкны иманлы итәр һәм динебезне күтәрү өчен дип ихлас тырышкан хәзрәтләребез күп. Имамнарыбыз җирлектәге халыкны иманлы, әдәпле-әхлаклы итү ниятеннән зур көч куя. Дистә еллар дәвамында дин өлкәсендә эшләп, бернинди хезмәт стажлары, хезмәт хаклары юк. Җәмгыять үзгәреп тора, бүген бер вакыйга килеп чыга, иртәгә бөтенләй башка хәлләр. Дин әһелләре, шушы җәмгыять вәкилләре буларак, башкалар кебек үк социаль яктан кайгыртылган булырга тиеш. Алга таба дәүләт җитәкчелеге белән нәтиҗәле хезмәттәшлек итеп, барлык мөселманнар бердәм булып, борчыган проблемаларны хәл итәрбез, иншаллаһ.
– Бүген авылдагы имамнар мәсьәләсе дә – иң авырткан җиребез. Салаларга мәчет төзеп куйдык, әмма яшь белгечләр әзерләмәдек. Имамнар картая, ә шәкертләр авылга кайтырга атлыгып тормый. Дөрес, монда хезмәт хакы булмау да зур роль уйный. Авылларны яшь имамнар белән тәэмин итүнең берәр чарасын уйлап табасы иде...
– Яшерен-батырын түгел, авылларга дин эшенә җитди алынган, гыйлемле имамнар җитеп бетми. Без бу проблеманы беләбез һәм аны хәл итәр өчен шактый тырышлык куябыз. Республикада яшь имамнарга беренче тапкыр 180 мең сумлык сертификат тапшыра башладык. Бу грантлар авылларга яшьләрне җәлеп итәр өчен бирелә. Узган ел 100гә якын имамга грант бирү каралды. Быел да бу эшне дәвам итәбез. Кайберләре инде, сөенеп, шул акчага гаилә корулары турында әйтә, кайберләре авылда өй салырга җыена... Ел ахырында яшь имамнар акчаны ничек тотулары турында түгел, ә мәхәллә халкы өчен ниләр эшләгәннәре, нинди дини эшчәнлек алып барганнары хакында хисап тотарга тиешләр. Моннан тыш авыллардагы имамнарга ярдәмлек итеп “Шура” журналын чыгара башладык. Анда бер квартал эчендә укыла торган барлык җомга вәгазьләре урнаштырыла. Быел грант алган яшь имамнарга өстәмә гыйлем бирү, аларга эшләрен алып барырга ярдәм итү ниятеннән махсус курслар оештырдык. Алар Казанга килеп укыйлар, нәзарәт вәкилләре, тәҗрибәле хәзрәтләр белән очрашалар, фикер алышалар, төрле сорауларын ачыклыйлар... Болар барысы да динне, имамнарны кайгырту максатыннан эшләнә.
Быел имамнарның дини эшчәнлегенә бәя бирү йөзеннән “Ел имамы”н сайлыйбыз. Ягъни мәхәллә халкы смс-хәбәрләр аша үз имамына тавыш бирә ала. Мөхтәсибләр районнан берәр имамны тәкъдим итәләр. Шуннан соң смс-хәбәрләр аша “Иң яхшы имам” ачыклана. Җиңүчене хаҗга җибәрәчәкбез. Әхлаклы-әдәпле, гыйлемле татар имамнарын халык белеп торсын. Кем дини укулар оештыра, кем дини чаралар уздыра, кем мәхәллә халкы белән уртак тел табып эшли – бу сыйфатларның барысы да әһәмиятле.
– Актаныш районына баргач, Әнәк авылы җирлегенә кергән берничә авыл мәчетен бер иганәче тотып тора, утына-суына түли, имамын хезмәт хакы белән тәэмин итә, дигәннәр иде. Ә сәдакага яшәүче башка имамнар көнләшмиме соң, дип кызыксынгач, көлеп кенә куйдылар. Аллаһ йортын үз канаты астына алган иганәчеләр белән Диния нәзарәтенең кулга-кул тотынып эшләргә исәбе юкмы?
– Татарстан мөселманнары Диния нәзарәте динебезгә хезмәт итүчеләр, халкыбызны иманлы итәргә тырышучылар һәм мөселманнарга хәерхаһлы булганнар, аларны кайгыртучылар белән һәрвакыт хезмәттәшлеккә әзер.
– Түбән Камада мәктәп формасы мәсьәләсе хакында бик күп сүз куертырга туры килде. Россия җитәкчелеге бер үк төрле форма киенүне таләп иткәч, шактый гына ыгы-зыгы купты. Мәктәптә яулык ябып, озын күлмәк кияргә ярамый дигән катгый кануннар кертергә җыенгач, ата-аналар баш күтәрде. Бу мәсьәлә берникадәр тынды кебек. Әмма Россия кануннары бу проблеманы тагын куертырга мөмкин. Бу очракта Диния нәзарәтенең фикере нинди?
– Безнең вазыйфабыз – мөслимәләргә ярдәм итү. Еш кына: “Бездә дөньяви җәмгыять, беркем дә аерылып торырга тиеш түгел”, – дигән сүзләрне ишетергә туры килә. Дөньяви җәмгыять барлык диннәргә дә бертигез карый ул. Бездә атеистик җәмгыять түгел. Шулай булгач, ни өчен әле мөслимәләрнең яулыгы кемнедер борчырга тиеш ди? Бу кешенең аерылып торырга теләү омтылышы түгел бит.
Алсу Хәсәнова, "Ватаным Татарстан"
