Мөхтәрәм укучылар, кадерле дин кардәшләр!
Сезнең игътибарыгызга Татарстан мөфтие Камил хәзрәт Сәмигуллинның яңа мәкаләләре циклын бастыра башладык. Мәкаләләр «Кыйссаларда гыйбрәт бар...» дигән исем астында чыгып, Изге Коръән сюжетларыннан, шулай ук бөек пәйгамбәрләребез һәм күренекле дин кардәшләребезнең гаҗәеп тормыш юлыннан алынган, барлык мөселманнар өчен дә гыйбрәтле булган кыйссалардан гыйбарәт. Бу шәхесләрнең Аллаһы Тәгаләгә ярату белән сугарылган һәм Аңа ихластан хезмәт итүгә багышланган тормышларыннан алынган мисаллар фикерли белгән һәркемне уйланырга мәҗбүр итәчәк... Рәхим итеп укыгыз!
"Кыйссаларда гыйбрәт бар..."
Беренче кыйсса. ЙОСЫФ (галәйһиссәлам)
Икенче кыйсса. НУХ (галәйһиссәлам)
Өченче кыйсса. МУСА (галәйһиссәлам)
Дүртенче кыйсса. ИБРАҺИМ (галәйһиссәлам)
Бишенче кыйсса. ЮНЫС (галәйһиссәлам)
Алтынчы кыйсса. ӘЙҮБ (галәйһиссәлам)
Җиденче кыйсса. ГОЗӘЕР (галәйһиссәлам)
Сигезенче кыйсса. ИДРИС (галәйһиссәлам)
Тугызынчы кыйсса. МУСА һәм ХОЗЫР (галәйһимәссәлам)
Бервакыт Муса галәйһиссәлам Исраиллеләрнең улларына вәгазь укыгач, аннан сораганнар:
– Кешеләр арасында кайсысы иң күп белүче?
– Мин, – дип бер шикләнмичә җавап биргән Муса галәйһиссәлам.
Мондый җавабы өчен Аллаһы Тәгалә Пәйгамбәрне шелтәли:
– И, Муса! Син үзеңне иң күп белүче кеше дип саныйсың, әмма ике диңгез кушылган урында минем бер колым бар, мин аны сиңа караганда тирәнрәк белемнәр белән зиннәтләдем.
Муса галәйһиссәлам Рәхимле Заттан шушы кол белән күрештерү мөмкинлеген бирүне сорарга тотына:
– И, минем Раббым! Миңа синең әлеге колыңны ничек табарга?
Аллаһы аның үтенечен кире какмый:
– Үзең белән балык ал һәм аны букчаңа сал. Бер җирдә бу балыкка җан кереп, ул синең күзеңнән югалыр, син әлеге кешене очрата торган урын шул булыр.
Муса галәйһиссәлам Аллаһының әмеренә буйсынып, юлга чыга, үзе белән бергә бертуганының улы Юша ибн Нунны ярдәмче итеп ала. Күп вакыт узгач, алар зур кыя астына ял итәргә утыралар һәм, Аллаһы Тәгалә әйткән җиргә барып җиткәннәрен дә аңламыйча, талчыгып йоклап китәләр. Сәяхәтчеләр йоклаган арада әлеге кыя астында “тере су” дип аталган чыганак булган, шул суның чәчрәгән тамчылары Муса галәйһиссәламдәге балыкны терелткән. Балык аның букчасыннан сикереп чыгып, диңгезгә йөзеп китә. Бу гаҗәеп вакыйганың шаһите Юша ибн Нун була, әмма ул бу хакта Муса галәйһиссәламгә сөйләргә оныта. Һәм алар юлларын дәвам итәләр. Тагын шактый ерак ара узгач, алар ачыгалар, һәм Муса галәйһиссәлам үзенең яшь юлдашына үзләре белән алып килгән ризыкны китерергә куша. Билгеле ки, теге балыктан башка аларның башка ризыгы булмый. Шуннан соң Юша ибн Нун әйткән:
– Кыя астында без ялга туктаган урында сумкадагы балыкка җан керде һәм ул сикереп чыгып диңгезгә йөзеп китте. Ләкин мин сиңа бу хакта әйтергә онытканмын.
– Димәк, ул безгә кирәкле урын булган! – дип әйткән Муса галәйһиссәлам һәм алар янәдән чишмә янына киләләр.
Монда алар үз киеменә төренеп яткан бер кешене күрәләр. Шулкадәр ерак юлны Муса галәйһиссәлам һәм аның юлдашы шушы зат – Хозыр галәйһиссәлам белән күрешү өчен узганнар икән!
Муса галәйһиссәлам Хозыр галәйһиссәламгә сәлам бирә һәм үзе белән таныштыра. Ә Хозыр сорый:
– Исраиллеләр улларыннан булган Муса син буласыңмы инде?
Муса галәйһиссәлам җавап бирә:
– Әйе! Аллаһы Тәгалә сиңа биргән гыйлемнең бер кыйсеме белән мине дә бүләкләсәң иде.
– Әйе. Аллаһы Тәгалә мине сиңа билгеле булмаган белемнәр биреп зиннәтләде. Һичшиксез, син дә миңа билгеле булмаган белемнәргә ия. Ләкин белмәгән гыйлемне миннән алырга синең түземлегең җитмәс.
Муса галәйһиссәлам сабыр гына укырга һәм аңа каршы килмәскә вәгъдә бирә:
– Ин шә Аллаһ, син мине түземлеләрнең берсе буларак белерсең. Мин синең барлык әйткәннәреңне дә тыңлармын.
– Моннан тыш, барысын да сөйләп бетергәнче, син миңа бернинди сораулар бирергә тиеш түгел.
Алар шулай килешәләр һәм бергәләп диңгез яры буйлап китәләр. Су буенда корабльне күреп, юлчылар юлларын шуның белән дәвам итәләр. Корабль ерак араны йөзеп үткәч, Хозыр Муса галәйһиссәламне бик нык гаҗәпкә калдырырлык гамәлләр эшли: ул балта алып, кораб төбенә тишек ясый. Муса галәйһиссәлам әлеге гамәлнең яшерен мәгънәсен аңламаган хәлдә, моны тыныч кына күзәтә алмый. “Капитан безгә карата игелек күрсәтте, безне үзләре белән түләүсез алды, шулай булгач корабны тишәргә мөмкинме инде?” – дип сорый ул Хозыр галәйһиссәламнән.
– Мин бит сине минем белән сәяхәт итәргә түземлегең һәм чыдамлыгың җитмәячәге хакында кисәттем, – дип җавап бирә Хозыр галәйһиссәлам. Муса, дәшмәскә һәм артык сораулар бирмәскә дигән вәгъдәсе хакында онытуын таный һәм бу хәлне бүтән кабатламаска ышандыра.
Ярга чыгып, юлларын җәяү дәвам иткәч, алар дуслары белән уйнаган малайны очраталар. Хозыр галәйһиссәлам бу малайны тотып, аның муенын сындыра. Әлеге коточкыч күренешне күреп, Муса галәйһиссәлам кычкырып җибәрә:
– Син нәрсә эшләдең? Син нигә бер гаепсез баланы үтердең?
Хозыр (галәйһиссәлам) аңа җавап бирә:
– Минем янымда торырга синең түземлегең җитмәс дип әйтмәдеммени мин сиңа? Син бит миннән бернәрсә турында да сорамаска вәгъдә бирдең!
Муса галәйһиссәлам янәдән гафу үтенергә мәҗбүр була.
Шулай итеп, алар сәяхәт кылуны дәвам итәләр һәм бер авылга килеп төшәләр. Алар бик нык ачыгалар, чөнки үзләре белән бернинди дә азык-төлекләре булмый һәм алар авыл халкыннан ашарга сорыйлар. Әмма авыл кешеләренең берсе дә аларга ашарга ризык та, йокларга почмак та бирми. Ач һәм арыган хәлдә алар бу авылдан китәргә мәҗбүр булалар. Авыл читенә җиткәч, алар авам-ишеләм дип торган таш диварны күрәләр. Хозыр галәйһиссәлам дивар янына килеп төзәтә башлагач, ул янә төз һәм тигез рәвешкә керә. Боларның барысын да күреп, Муса галәйһиссәлам гаҗәпләнеп болай ди:
– Бу авыл кешеләренең берсе дә безгә бер сынык ипи дә бирмәде, безне үзләренә кертмәде, ә син ишелергә әзер булган диварны аларга төзәтеп бирдең. Син моның өчен акча да сорый ала идең.
Моңа җавап итеп, Хозыр галәйһиссәлам болай дигән:
– Син янә минем эшкә кысылдың, шуңа күрә безгә аерылышырга вакыт. Әмма шулай да мин сиңа элек кылган гамәлләремнең чын асылын сөйләп бирермен.
Һәм ул сөйли башлый:
Тишек тишкән корабка килгәндә, ул үзләренә ипи өчен акча эшләгән бик яхшы кешеләрнеке иде. Әмма алар юнәлгән тарафта бик тә гаделсез дәүләт башлыгы идарә итә. Бу вәхши бөтен яхшы корабларны үзенеке итеп үзләштерә торган була. Корабльдә тишек ясап, мин аларны, ике явызлыкның кечкенәрәген сайлап, хакимнеэ усаллыгыннан коткардым һәм шуның белән аларга ярдәм иттем. Балага килгәндә, ул игелекле һәм гадел гаиләдән иде. Киләчәктә бу сабый начар юлдан китеп, хәтта әти-әнисен дә юлдан яздыра алыр иде. Шуңа крә үсеп башкисәргә әверелгәнче без аны үтердек. Аңа алмашка Аллаһы Тәгалә бу кешеләргә итәгатьле бала бүләк итәчәк (Бер риваятьтә Аллаһы Тәгалә бу игелекле бәндәләргә киләчәктә бер пәйгамбәрнең әнисе дәрәҗәсенә лаек булырлык кызын бүләк иткән, дип хәбәр ителә). Авыл читендәге диварга килгәндә исә, ул ике ятим баланың җир биләмәсендә урнашкан була. Бу стена астында алар өчен яшерелгән хәзинә сакланган. Аларның әтиләре изге кеше була һәм шушы дивар астына үз балаларына хәзинә яшерә, ә аның сакланышын Аллаһыга ышанып тапшыра. Әгәр шушы дивар бу ятимнәр үсеп җиткәнче җимерелсә, авыл халкы шул хәзинәне табып алып, аны талап бетергән булыр иде. Аллаһы Тәгалә ятим балаларның балигълык яшенә ирешүләрен һәм бу хәзинәне табуларын тели. Болар барысы да Аллаһының рәхмәте буларак эшләнгән була. “Мин эшләгән барлык гамәлләремне үз теләгем белән эшләмәдем: бу минем бурычым иде, миңа бу вазифам Рәхимле Раббыбыз тарафыннан бирелде. Минем гамәлләремнең хакыйкый асылы нәкъ менә шунда”.
Хозырның әлеге сүзләре шулай ук Коръәндә дә раслана:
فَوَجَدَا عَبْدًا مِّنْ عِبَادِنَا آتَيْنَاهُ رَحْمَةً مِّنْ عِندِنَا وَعَلَّمْنَاهُ مِن لَّدُنَّا عِلْمًا
Мәгънәсе: “Алар (кыя янына килеп җиткәч,) колларыбыздан (Хозыр (галәйһиссәлам) исемле) бер колны таптылар, Без аңа хозурыбыздан бер рәхмәт биргән, Үзебездән бер гыйлем өйрәткән идек (Безгә генә хас һәм Безнең өйрәтүебездән башка беленүе мөмкин булмаган “ләдүнни гыйлем” аша ул гаибкә караган кайбер нәрсәләрне белә иде) (“Әл-Кәһф” сүрәсе, 65-нче аять). Бу аять белән “Әл-Кәһф” сүрәсендә Муса һәм Хозыр галәйһимәссәлам тарихын бәян итү башланып китә һәм ул 82-нче аятькә кадәр тәфсилләп тасвирлана.
Бу вакыйгаларда Муса галәйһиссәлам өчен тагын бер мөһим мәгънә яшеренгән була. Хозыр галәйһиссәлам белән аерылышырга туры килсә дә, аның белән танышу нәтиҗәсендә, Муса галәйһиссәлам бөтен гомере буена уйлап йөргән мәсьәләләрнең мәгънәсенә төшенә башлавын аңлый:
1) Ни өчен аның әнисе, Фиргавен кешеләре баланы үтерерләр дип курыкса да, аны сандыкка салып Нил елгасына агызган, шулай булса да Муса галәйһиссәлам һәлак булмаган?
2) Кыерсытылган Исраиль улын коткарам дип, Муса галәйһиссәлам бер сугудан кыптыйны үтерә – Аллаһы Тәгалә аңа ни өчен, үтерергә дигән нияте булмаса да, шундый насыйп бирә? Бу хәлгә аның бик тә кәефе кырыла.
3) Ни өчен Муса галәйһиссәлам Шөгайбә галәйһиссәлам кызларының сарыкларын суарган һәм моның өчен алардан акча алмаган?
Муса галәйһиссәлам үз-үзенә төшенеп, бу сорауларга җаваплар тапсын өчен, Раббыбыз аның юлына Хозырны җибәрә дә инде. Зирәк акыл иясе белән бергә кичергән вакыйгалар аңа Аллаһы Тәгаләнең Рәхимле Зат булуына тагын бер кат инанырга ярдәм итә. Хозыр галәйһиссәлам корбан идәнен тишкәндә аңа болай ди:
– И, Муса! Әниең сине сандыкка салып суга агызып җибәрде, ләкин син батмадың. Аллаһы Тәгалә сине саклады, димәк, ул бу кешеләрнең дә гомерләрен саклаячак.
Аннары, баланы үтергәннән соң, Хозыр галәйһиссәлам Муса галәйһиссәлам болай ди:
– Син очраклы рәвештә кыптыйны үтердеңме? Бу вакыйга да шуңа тиңдәш. Теге көнне Аллаһы Тәгалә кыптый үлсен дип, ә бүген исә Ул бу баланың вафат булуын теләде.
Ниһаять, Хозыр галәйһиссәлам Муса галәйһиссәламнең Шөгайбә галәйһиссәлам кызларының сарыкларын суаруын һәм аның өчен бернинди түләү алмавын искә төшерде. Бер авыл читендә урнашкан диварны төзәткәндә дә Хозыр галәйһиссәлам нәкъ шулай ук бер тиен дә хак алмаган иде: “Мондый эшләрне акчага эшләмиләр”, – дип аңлатты ул.
Хозыр галәйһиссәлам Аллаһы биргән белемнәрнең бер өлеше белән шул рәвешчә уртаклашты. фикер йөртүчеләр әлеге хикәятләрдән үзләре өчен олы файда алып, чын хакыйкатьне аңларлар дип ышанам: Аллаһы Тәгалә ихтыяры белән безгә килгән һәр бәла-казада нинди дә булса мәгънә бар. Аллаһы Тәгалә биргән Тәкъдиребездә безгә Үзенең яшерен хикмәтләренә төшенергә ярдәм итсә иде, ә тормышыбызда Аның тарафыннан тәгаенләнгән вакыйгалар безнең өчен яхшы нәсыйхәтләр булсыннар. Аллаһы Тәгалә барысын да яхшы белүче.
Дәвамы бар...
Камил хәзрәт Сәмигуллин
